Bilirkişiler kimi vakit ansızın gelen bir baş ağrısının yahut yavaş yavaş kendisini hissettirmeye başlayan unutkanlığın, baş dönmesinin ve bazen de göz bebeklerinin birinin büyümesinin, beynin alarm verdiğinin göstergeleri olarak kabul edildiğine dikkat çekiyor.
Sağlıklı bir dimağın nasıl anlaşılacağı, uykunun nasıl ayarlanacağı ve nasıl beslenilmesiyle ilgili Dimağ ve Hudut Cerrahisi Kompetanı Op. Dr. İlhan Aydın, 10 soruda dimağ sağlığını test etmenin yollarını anlattı.
Ne sıklıkta ve nasıl başınız ağrıyor?
Baş ağrısı, toplulukta en sık görülen hastanelere müracaat sebebi olmakta ve kişilerin günlük hayatını olumsuz etkilemektedir. Baş ağrısı bu kadar sık görülmekle birlikte çok büyük kısmında altta yatan önemli bir hastalık görülmemektedir.
Bilhassa en sık önümüze çıkan iki tipi, tansiyon tipi ve migren tipi başa ağrılarıdır. Tansiyon tipi baş ağrıları (diğer ismiyle gerilim tipi baş ağrıları) günlük hayattaki yorgunluk, gerilim ve ağır ruhsal değişimlere bağlı olmakta ve altta yatan organik bir patoloji bulunmamaktadır. Bu ağrı tipinde ağrı gün uzunluğu sürer, şiddeti hafif ve değişkenlik göstermez, başın etrafında güya bir bantla sıkıştırıyorlarmış üzere bir his oluşturur.
Migren tipi ağrı ise tek taraflı, zonklayıcı, bulantı ve kusma ile o taraftaki beğenilen bulanık görmenin eşlik ettiği bir ağrıdır. Işık ile sese karşı ölçüsüz hassasiyet vardır. Bu iki en sık görülen tipler ilaçla tedavi edilebilmektedir.
Bir dimağ cerrahı olarak altta yatabilecek önemli organik patoloji barındırabilecek baş ağrılarından bahsetmek istiyorum. Mahsusen baş ağrısına eşlik eden önemli bulantı ve kusma, konuşma bozukluğu, kol ve bacakta münhasıran tek taraflı güçsüzlük ya da uyuşukluk varsa, kesinlikle vakit kaybetmeden hastaneye başvurulmalıdır zira altta yatabilecek tümör ya da kanama araştırılmalıdır.
Diğer bir örnek olarak, hiçbir şikâyetiniz yokken aniden ve çok şiddetli halde enseden başın ön kısmında gerçek vuran ağrı olması da bizim için acil bir durumdur. Öncelikle hipertansiyona bağlı ise medikal tedavi ile kan basıncı yavaş formda düşürülmelidir.
Ama şayet hastanın şuuru açıksa ve bu ağrıyı Daha evvel hayatımda hiç yaşamadığım şiddette ve aniden enseden vuran bir ağrı diye anlatıyorsa, çok acil dimağ görüntülemesi yapılmalıdır. Dimağ damar anevrizması (baloncuk) yırtılmasına bağlı oluşabilecek dimağ zarları arasında kanama (subaraknoid kanama) kesinlikle araştırılmalıdır.
Öbür kıymetli bir husus ise, çocuklarda olan baş ağrısıdır. Bilhassa küçük çocuklar kolay kolay başım ağrıyor demezler. Bu türlü bir durumda kesinlikle dimağ cerrahisine danışılmalı ve ileri tetkikler yapılmalıdır.
Baş dönmesi günlük yaşantınızı etkiliyor mu?
Baş dönmesi (vertigo) yaşayan bireyler günlük hayatında çok problem çekmektedir. Baş dönmeniz daima hale geldiyse kesinlikle ileri tetkikler yapılmalıdır. Sıklıkla önümüze ruhsal meselelerin eşlik ettiği baş dönmesi çıkmakla birlikte gayrı nedenler de atlanmamalıdır
Baş dönmesi santral yahut periferik kaynaklı olabilir. Santral dediğimiz dimağ, beyincik ve dimağ sapı lezyonları (tümör, enfeksiyon, damar tıkanıklığı, MS vb.) araştırılmalıdır.
Periferik dediğimiz iç kulakta bölge alan kulak kristallerinin konum değiştirmesine bağlı gelişen pozisyonel vertigo değerlendirilmelidir. Altta yatan neden tespit edildiğinde buna yönelik tedavilerle iyileşme sağlanmaktadır.
Vücudumuzda hangi bulgular olduğunda dimağ kaynaklı olabileceği düşünülmeli?
Dimağ kaynaklı hastalıklarda vücuttaki kimi organlar etkilenmekte ve bize ikaz vermektedir. Örneğin görme bozukluğu, görme sahasında daralma olması, göz bebeklerinden birinin daha büyük olması, göz kapağında düşüklük, yüzün bir tarafında kayma olması, mahsusen tek taraflı gelişen kol ve bacakta uyuşma ya da güçsüzlük, konuşma bozukluğu en sık karşılaştığımız durumlardır.
Mütemadi bir şeyleri unutuyorum, endişelenmeli miyim?
Unutkanlık genç ve ileri yaşlarda önümüze çıkmaktadır. Gençlerde bilhassa gerilim ve ruhsal kaynaklı olmakla birlikte, beslenme bozukluğuna bağlı vitamin eksiklikleri, sistemsiz armoniye, monoton hayat ve son yıllarda bilhassa ağır teknolojik aletlerin kullanılması unutkanlık şikâyetlerini artırmaktadır.
Bunlar unuttuğunun farkında olan bireylerdir. İleri yaşlarda ortaya çıkan unutkanlıklarda hasta bunun farkında değildir ve öz bakımını yapamayacak duruma kadar gelebilmektedir. Bu üzere durumlarda Demans ve Alzheimer illeti araştırılmalıdır.
Bu durumlardan beynimiz korumak için kitap okumak, tertipli ve istikrarlı beslenmek, sistemli uyumak, egzersiz yapmak, monoton hayattan çıkmak, daha fazla toplumsallaşmak gerekmektedir.
Hangi yaşlarda hangi dimağ marazları daha çok önümüze çıkar?
Çocukluk çağında daha çok beyincik tümörleri önümüze çıkmaktadır. Bunlar iyi ve istenilmeyen huylu olabilmektedir. Yenidoğanlarda doğumsal anomaliler (hidrosefali, spina bifida) önümüze çıkmaktadır.
Genç ve orta yaşlarda iyi ve istenilmeyen huylu tümörler, MS üzere dejeneratif marazlar daha sık görülmektedir. İleri yaşlarda ise daha çok beğenilmeyen huylu tümörler, Parkinson, Alzheimer, hidrosefali, damar tıkanıklığı ve hipertansif kanamalarla karşılaşılmaktadır.
Dimağ sıhhatim için ne kadar uyumalıyım?
Kaliteli ve kâfi bir uyku başta dimağ sıhhati olmak üzere, bağışıklık sistemi ve hafızayı güçlendirir. Erişkinler için günlük önerilen uyku vadesi 7-8 saat olmalıdır. Bununla birlikte vücudun biyolojik saatine iyi olarak 23:00 ile sabah 07:00 saatleri arasında uyumak değerlidir.
Dimağ sıhhatim için nasıl beslenmeliyim?
Öncelikle günde ortalama 2,5 litre su kesinlikle dimağ sıhhati için tüketilmelidir. Tüm sistemler için olduğu üzere sistemli ve ehliyetli beslenme de dimağ sıhhati için kıymetlidir.
Dimağın güç için tükettiği yakıt glikozdur. Bu yakıtın sağlanması için kompleks karbonhidrat içeren tam tahıllar tüketilmeli ve kolay şekerlerden kaçınılmalıdır. İçerdiği kollajen, çeşitli aminoasitler ve B12 vitamini için et ve et eserleri (işlenmiş olanlar hariç) tüketilmelidir.
Mevsiminde meyve ve sebzeler beyefendisinin gereksinim duyduğu amino asitler, mineraller ve vitaminler için değerlidir. Hafızayı güçlendirmek ve dimağ gelişimi için Omega 3 kesinlikle soframızda olmalıdır.
Yumurta, süt ve süt eserleri, kuruyemişler, baklagiller de tüm organlarda olduğu üzere dimağ içinde değerli vitamin ve proteinler içerir. Çoka kaçmadan kararında tüketilen bitter çikolata da bilişsel hafızayı destekler.
Hangi spor ve aktiviteler dimağıma iyi gelir?
Vücut sıhhatiniz iyi olmadan dimağ sıhhatiniz iyi olmaz. Hayatları boyunca nizamlı spor ve egzersiz yapan şahısların daha kaliteli ve uzun yaşama sahip olmakla birlikte daha etkin bir beyefendisine sahip oldukları görülmektedir. Ağır egzersizler mekanına daha hafif egzersizler tercih edilebilir.
Örneğin günlük sistemli bir saat yürümek, tertipli yüzmek ve günlük hayatımızda faal hareket etmek hem gerilimle baş etmeyi hem de vücudun zinde kalmasını sağlayarak dimağ sıhhatini olumlu cephede tesirler.
Yazın artan hava sıcaklıkları dimağımı nasıl tesirler?
Yaz mevsiminin gelmesiyle birlikte kendimizi sokağa atıyoruz. Güneş ışınlarının çok dik geldiği ve havanın çok ölçüsüz sıcak olduğu öğlen ve öğlenden sonraki saatlerde çok dikkatli olmak gerekir. Ölçüsüz terlemeye bağlı su ve elektrolit kaybına bağlı baş ağrısı ve halsizlik gelişebilir.
Yaşlı hastalarda, yüksek tansiyonu olanlarda ve şiddetli kilolu hastalarda tansiyondaki ani yükselmeler dimağ kanamasına sebep olabilmektedir. Bu nedenle ağır nemin ve çok sıcağın olduğu saatlerde dışarı çıkılmamalı ve bol su tüketilmelidir.
Covid-19 dimağda hastalık yapar mı?
Bu yıl hepimizi derinden etkileyen Covid-19 salgınıyla savaş etmekteyiz. Bu pandemi periyodunda ateş, öksürük üzere yaygın şikâyetlerle hastaneye müracaatlarda Covid- 19 kuşkusu ile tetkik yapılmaktadır.
Yapılan çalışmalarda Covid-19a neden olan virüsün santral hudut sistemini de etkilediği vakalar görülmüştür. En sık nörolojik şikâyet nedenleri baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı-kusma, koku ve tat alma bozukluklarıdır. Daha ileriki aşamalarda ise inme ve komaya kadar ilerleyen vakalar bildirilmiştir.
Pandemi devrinde her türlü şikâyette Covid-19 akılda tutulmalıdır. Nörolojik illetlere sahip ve ilaç kullanan hastalar tabip denetiminde olmalı ve ilaçlarını kendileri kesmemelidirler.
Milliyet
