Hileli besin ve tağşiş listelerinin başında hem bedeliyle, hem de sıhhate olan yararlarıyla ele alınan bal var. Tüketicinin en çok haber kirliliğine maruz kaldığı eserin de bal olduğunu belirten eksperler, tağşişle uğraş için yeni metotlar geliştirmeyi sürdürüyor. Tarım ve Orman Bakanlığı da birebir halde savaşta safları sıklaştırıyor.
Tekrar de uydu kanalları üzerinden yapılan ‘100 liraya 10 kavanoz bal’ sunumunun önüne geçmek, tağşişli eseri engellemek hiç de kolay değil. Böylesine ‘kazancı yüksek’ bir eserde, laboratuvar koşullarında bile aromasına kadar ‘bal’ yapılabiliyor.
O denli ki Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, “Rant o kadar büyük ki, her gün yeni bir metotla sizinle savaş halindeler” açıklamasını yapmış, baldaki tağşişin çok yüksek seviyede olduğuna dikkat çekmişti.
Evet sağlıklı esere ulaşmak isteyen tüketici, kandırılmadan, sahih esere ulaşmak için neler yapabilir. Mütehassıslarına sorduk.
‘Kimliklerini çıkarıyoruz’
TAB Yöneticisi Ziya Şahin, ‘elektrik yok, su yok, garanti yok; dağ başında kim kaç gün kalabilir’ derken arıcılıkla geçimini sağlayan ailelerin, ‘sahte’ ballar ve işi ticarete dökenler yüzünden sıkıntı durumda kaldıklarına dikkat çekti. Şahin, “Çalışmalarımızla balları da kimliklendiriyoruz. Mesela çam balı, çiçek balı, yüksek yayla balı, geven balı, kültür bitkileri balları üretiyoruz. Çam balı akabinde bu yıl da kestane, ayçiçek, pamuk, narenciye ve geven balı kimliğine kavuşacak. Balların bütün özelliklerini bileceğiz. Milletlerarası standarda kavuşturuyoruz” diye konuştu.
‘Kayda alınmalı’
Dünyanın arıcılıkta 2. büyük memleketi Türkiye’nin bal üretimi yıllık 104-114 bin ton seviyesinde bulunuyor. Kayıtlı 72 bin arıcı aile var. Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Idare Konseyi Yöneticisi Ziya Şahin, balın doğruluğunun yanlışlığının tespiti için adresin laboratuvarlar olduğunu söyledi. Şahin, “Bunun dışında tüketiciyi ‘şöyle anlaşılır bu türlü anlaşılır’ diyerek yanlış yönlendirmemek lazım. Biz ticari tasası olmayan, yalnızca bir sivil topluluk kuruluşu olarak uğraş vermeye devam ediyoruz. Arıları, kovanları; arıcısının tescil numarası balı da kayıt altına alalım diyoruz. O vakit üzerindeki barkodu görüp bakabileceksiniz. ‘Bal kayıt sistemi’ dediğimiz uygulamayı bakanlığa sunduk lakin sonuç alamadık. İkincisi teklifimiz ise ‘sözleşmeli arıcılık modeli’. İsteyen firmalar, arıcılar birlikleri ile kontrat yapabilecek” dedi.
‘Kristalleşen gerçek balın polenini filtreliyorlar’
Yakın bir devirde Türk Azık Kodeksi Bal Standardı da değişti. Buna nazaran, balın kristalleşmesinin (halk arasında balın katılaşması, donması olarak bilinir) doğal olduğu ibaresi bildirime girdi. Bir başka gelişme ise ‘ham bal’ tarifi eklendi. Kovandan direkt paketlenip rafa gelen bal, süreçten geçmediği için ham bal olarak anılıyor. Ziya Şahin, “Kristalleşmiş balları şeker ilave edilmiş bal zanneden vatandaşlar bu eserleri satın almadıkları için marketler bunları iade ediyorlar. Arıcılar zarar ediyorlar ve ballarını gerçek pahasının altında bal paketleme firmalarına satıyorlar. Bu firmalar ise balları haddinden fazla ısıtarak (70-80 °C, 15-30 dk) ve içindeki besin pahasını sağlayan polenleri filtre ederek rafa geri gönderiyorlar. Burada da maksat balın kristalleşmesini önlemek ve balların uzun vade raflarda likit, berrak kalmasını sağlamak. Lakin bu süreçler balın besin pahasını azaltıyor” dedi.
Tüketici olsam…
Ziya Şahin: “Öncelikle kooperatiflerin ve birliklerin eserlerini alırım. Ham bal kullanmaya itina gösteririm. Glikoz, iki üç yıl hiçbir şey olmadan buzdolabında kalır. Kristalize olan bal gerçektir, atmayın.”
Mehmet Öztürk: “Halk arasında ‘kristalleşen bal sahtedir’ üzere yanlış bir haber var. Her bal kristalleşir. Balın doğal sürecidir. 2. olarak ise yeni bildirimde balın üzerinde balın hangi süreçlerden geçtiğini firma etiketlemek zorunda. Etiketleri okuyalım.”
3 formda tağşiş
TAB’ın uydurma bal için yeni tahlil metotları geliştirdiği girişimin yürütücüsü Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mehmet Öztürk, tağşişi 3 başlıkta tanımladıklarını belirtiyor. Öztürk, “Biri direkt bala öteki bir şey katmak, gayrısı dolaylı olarak arıyı kovandan bile çıkarmadan şekerle beslemek, sonuncusu ise mesela kestane balı üzere bir pahalı balı daha bedelsiz (çoğunlukla pamuk balı) ile harmanlayıp yapılan tağşişlerdir. Örnek veriyorum; bir teneke gerçek bal 300 lira ise, bal gibisi şekerleri 100-150 liradan satıyorlar. Yararları da inanılır üzere değil” dedi.
‘Tebliğe nazaran çalışan bile var’
Mehmet Öztürk, ‘bal görünümlü şuruplara aroması dahil laboratuvarda çalışılmış, bildirime nazaran üretilmiş düzmece eserler var. O denli bir noktaya geliyor ki, hakkıyla işini yapan arıcının balının bildiriye uymadığı bile oluyor. Bu nedenle çam balı için C4 şeker tahlili artık aranmıyor. Yeni metotları da sahtecilerle savaş için art geriye geliştiriyoruz” diye konuştu.
Hem bala, hem de arıya şurup!
Baldaki tağşişin temelinde yüksek fruktozlu mısır şurubu, yani nişasta bazlı şekerler var. Yeniden çay şekeri olarak bildiğimiz pancar şekeri ile oluşturulan şuruplar da kullanılıyor. Bunlarla arı kovanından çıkmadan olduğu bölgede besleyen de var. Bunları direkt aromalandırıp bal diye satanlar da var.
Tarım ilaçları arıları tehdit ediyor
Dünyada tabiatın istikrarını bozacak ve ömrü kökünden etkileyecek temel öge olarak arılar gösteriliyor. Arıların ve yararlı başka canlıların büyük ölçüde etkilendiği tarım ilaçları ise kıymetli bir tehdit oluşturuyor. Bu mevzuda ilaçlamaların daha az zararlı olması için gece yapılması öneriliyor.
Besin sahtekarı ‘değer’e ve ‘öneri’ye bakıyor
Tarım Muharriri Ali Ekber Yıldırım, tağşiş yapanları eserin ‘değeri’ ve mevcut periyotta talep artışı oluşturacak bir sıhhat ‘öneri’si olup olmamasının münhasıran harekete geçirdiğini söyledi. Yıldırım, “Tağşiş edilen eserle gerçek eser arasında fiyat farkı o kadar yüksek ki, tağşiş yapan daha çok satıp sürümden kazanıyor. Aslında çok büyük bir vurgun bu. Pandemi periyodunda de artan sağlıklı beslenme talebini görenler, daha çok hileli üretime yöneliyor” dedi.
YARIN: BAHARAT ‘VURGUSU’ ARTINCA, ‘VURGUN’ DA ARTTI!
Milliyet