Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci hükümetini de kuran İnönü, 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu. İsmet İnönü’nün biyografisini yazanlar, onun asker, hem asker hem diplomat ve devlet adamı niteliklerini vurgularlar. Onun bu niteliklerini; İnönü Savaşları, Mudanya Mütarekesi, Lozan Barış Antlaşması; Atatürk’ün başbakanı olarak demiryollarının yaygınlaştırılması, fabrikalar kurularak yerli endüstrinin güçlendirilmesi; Cumhurbaşkanı olarak da İkinci Dünya Savaşı’nda uyguladığı tarafsızlık siyasetiyle ülkeyi iyiliğe çıkarması, ilköğretim seferberliği, köy enstitüleri atılımı; 1950-1960’ta muhalefet önderi olarak demokrasiye katkısı, 1960 ve sonrasında askerî müdahale hareketlerinin demokratik yaşama dönüşmesine katkısı örneklerini vererek somutlaştırırlar.
Atatürk’ün savaşta asker, barışta diplomat ve devlet adamı olarak en güvendiği paşası İsmet İnönü’dür. Meclis’in açılması öncesinde; işgale uğrayan İstanbul’dan kaçarak Ankara’ya gelenleri karşılamak için istasyona gelen Mustafa Kemal, etrafındakilere sırf onu sorar: “İsmet nerede, İsmet nerede?” Kurtuluş Savaşı ve sonrasında Atatürk’ün öngörülerini haksız çıkarmayan İnönü, onun “Yurtta sulh cihanda sulh” prensibinden hiç taviz vermeyen bir siyaset güdecektir.
2. Dünya Savaşı
Time mecmuasının, 19 Mayıs 1941 tarihli sayısının kapağında, Türkiye’nin yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü vardı. Milliyet gazetesinin 1982 yılında verdiği “Yakın Tarihimiz” ekinin dördüncü, beşinci ve altıncı fasiküllerinde yer alan bilgiye nazaran İnönü ile yeni bir devir başlamıştı. Lakin dünya, bir savaşın eşiğindeydi ve İnönü’yü, 1939’un başında, altı yıl sürecek pazarlıklar bekliyordu. Savaş dışı kalmakta kararlı olan İnönü, dışişleri kurmaylarına, “Yarın ya da öbür gün savaşa girmek ihtimali varsa bir gün sonrası kârdır. Hatırınızda olsun, hiçbir nedenle birinci evvel davranmaya heves etmeyin” ikazında bulunuyordu.
Savaş öncesinde ve savaş patlak verdiğinde, taraf ülkeler, Türkiye üzerinde daima baskı kurmak istediler. İtalya’nın saldırgan tavrı nedeniyle Türkiye, İngiltere ile kontrata vararak bildiriyi onaylar ve 12 Mayıs 1939 Cuma günü Türk-İngiliz işbirliği bildirisi yayınlanır. Buna birinci tepkiyi, iki gün sonra Berlin gösterir. Hitler, Dışişleri Bakanı Ribbentrop’un, Türkiye’nin ısmarladığı savaş araç ve gereçlerinin verilmemesi teklifini onaylar. Bu ambargo, Almanya’da yapılmakta olan “Batıray” denizaltısının Türkiye’ye verilmeyeceği manasına gelmektedir.
Milliyet
