İş Kanununun 25. unsuru patronun hangi durumlarda iş kontratını haklı nedenle derhal feshedebileceğini düzenlemektedir.
Patron açısından derhal fesih nedenleri dört başlık altında toplanmaktadır. Bunlardan birincisi sıhhat nedenleri, ikincisi ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller, üçüncüsü zorlayıcı nedenler dördüncüsü ise çalışanın tutuklanmasıdır. Emekçinin tutuklanması dahil, bir, üç ve dördüncü başlıklar öbür şartlar da varsa çalışana kıdem tazminatı kazandırmaktadır.
Çalışanın başka şartları varsa işsizlik ödeneğinden yararlanmasına imkan tanımaktadır.
Tüm bu nedenlerle hangi durumların ikinci başlık altında düzenlenen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller kapsamında değerlendirileceğinin, patronun bu başlık altında değerlendirilebilecek davranışlar olması halinde hakkını nasıl kullanacağının belirlenmesi hayli kıymetlidir.
Çalışanın hem kıdem tazminatı hakkından hem de işsizlik ödeneği almaktan yoksun bırakan bu durumların dikkatli incelenmesi gerekmektedir. Hatta sadece bu nedenle ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan davranışlarda, fesih hakkı patronun aksiyonu ve yapan işçiyi öğrenmesinden itibaren altı iş günlük müddet ile sonlandırılmıştır.
Bunun hedefi işçiyi epeyce mağdur edebilecek bir hakkın kullanımını bilinmeyen bir mühlete yaymayı engelleyerek emekçinin korunmasını sağlamaktır.
‘Sataşma’ kriteri
25. unsurun II numaralı bendinin (d) alt bendi personelin patrona veyahut onun ailesi üyelerinden birine veya patronun diğer personeline sataşmasını derhal fesih nedeni olarak saymıştır.
İşyerinde yahut işyerine ilişkin araçlarda sık sık tartışmaların yaşandığı, hatta bu tartışmaların fizikî şiddete dönüştüğü bilinen bir gerçektir.
Patrona işyerindeki nizamı sağlama noktasında değerli bir gayret aracı sunan ilgili karar, personelin işyerinde arbede etmesi halinde iş mukavelesinin haklı nedenle feshedilebilmesine imkan tanımaktadır.
Patronun hengameyi ve bunu yapan işçiyi öğrenmesinden itibaren altı işgünü içinde iş kontratını derhal feshetme hakkı bulunmaktadır. Bu formda arbede eden personel kıdem tazminatına hak kazanamayacağı üzere, işsizlik ödeneğinden de yararlanamayacaktır.
Fesihte eşitlik tartışması
Patronun arbede nedeniyle uygulayacağı fesihlerde eşit davranma borcuna uygun hareket etmekle yükümlü olup olmadığı tartışmalıdır. Yargıtay 2004 yılında verdiği bir kararında, hengamenin patronun öteki bir personeli tarafından başlatıldığı, hadisede hafif tahrikin varlığının ceza yargılaması sonucu kabul edildiği, gerek ceza belgesindeki delillerden, gerekse belge içeriğinden tarafların karşılıklı olarak birbirlerini darp ettiklerinin anlaşıldığı, arbede sonucunda hengameyi başlatan, davacının kaşını yararak yaralama fiilini ika eden patronun başka personelinin iş kontratının bu vaka nedeniyle feshedilmediği belirtilerek patronun eşit süreç borcuna alışılmamış davrandığı kabul edilmiştir.
Yargıtay’ın verdiği karardan arbedeye karışan personellerin iş mukavelesi feshedilecekse her iki tarafın da iş mukavelesinin feshedilmesi üzere bir mana çıkmamaktadır. Yargıtay’ın kararında sözünü bulan patronun hengameye karışan emekçilere uygulayacağı yaptırımlarda adalete uygun bir formda hareket etmesi gerektiğidir. Hengame eden personellere verilen başka cezalarda yahut işten çıkarmalarda hakkaniyete uygun hareket edilmesi gerekmektedir.
Somut hadiseye dikkat
Yargıtay incelemesine mevzu olan bir hadisede şahitler birinci sözlerinde, serviste yaşanılan tartışmanın işten çıkartılan emekçi tarafından başlatıldığını, sürücünün işten çıkarılan emekçiye işyeri yetkilileri ile görüşmesi gerektiğini, kendisine verilen talimatın bu istikamette olduğu konusunda açıklamalar yaptığını, lakin işten çıkarılan emekçinin tartışmayı devam ettirerek sürücüye seyir halindeyken yumrukla vurduğunu, aracın bu nedenle kaza tehlikesi altında durdurulduğunu, öteki çalışanın de bu sırada araç içerisinde olduğunu belirttiğini belirtmişlerdir. Yargıtay ise vakanın bu halde gerçekleştiğinin ispatlanması halinde, personelin iş mukavelesinin haklı olduğunu belirtmiştir.
Münasebetiyle iki karardan da çıkan ortak sonuç, arbede halinde somut hadisenin kaidelerinden hareket ederek, tarafların kusur durumlarının pahalandırmak ve buna nazaran derhal fesih hakkını kullanmak gerekmektedir. Patronun kusuru ağır olan tarafa ceza vermez yahut daha hafif bir ceza verirken, görece daha hafif kusurlu tarafı işten çıkarması eşit davranma borcuna terslik oluşturacaktır. Fesih hakkının kullanılmasında eşit davranma borcu bulunmakla birlikte, bunun manası hengamenin bütün taraflarına birebir sonucun uygulanması değil, hadisenin kurallarına uygun sonuçların uygulanmasıdır.
Hareket şayet kabahat niteliği taşırsa
Arbedede ortaya çıkabilecek sonuçlardan biri de çalışanın yaptığı hareketin birebir vakitte hata niteliği taşımasıdır. Emekçinin, işyerinde, yedi günden fazla mahpusla cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir cürüm işlemesi de bir derhal fesih nedenidir. Bu türlü bir durumun gerçekleşmesi halinde de patron iş kontratını haklı nedenle feshedebilecektir. Personel kıdem tazminatına hak kazanmayacağı üzere işsizlik ödeneğinden de yararlanamayacaktır.
Milliyet
