Türkiye’nin Roma Büyükelçisi Murat Salim Esenli ve Büyükelçilik Kültür ve Tanıtma Müşaviri Haluk Söner’den oluşan Türk heyeti, bugün Floransa kentine giderek, tarihi Lidya yazıtını Floransa Jandarma Komutanlığı (Carabinieri) Kültür Varlıklarını Müdafaa ve Tarihi Eser Kaçakçılığıyla Çaba Şube Müdürü Yüzbaşı Claudio Mauti’den teslim alarak başşehir Roma’ya getirdi.
Tarihi Lidya yazıtının teslim edildiği merasimde konuşan Esenli, Türkiye ile İtalya ortasındaki mevcut iyi münasebetlere bugün yeni bir halka eklendiğini belirterek, bu yazıtı uzun süren türel süreç boyunca en iyi formda koruma eden İtalyan jandarmasına teşekkür etti.
Stel olarak da bilinen yazıtı yakından inceleyen ve akabinde teslim alma tutanağını imzalayan Büyükelçi Esenli, tarihi yapıtın korunaklı biçimde paketlenmesine de yardım etti.
Esenli, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Floransa’da böylesi tarihi bir ana tanıklık etmekten duyduğu memnuniyeti lisana getirerek, “Bu anın kesimi olmak herkese nasip olmaz. O açıdan son derece memnunuz, gururluyuz. Öncelikle bize gururu yaşatan Sayın Cumhurbaşkanımıza, Sayın Dışişleri Bakanımıza, Bakanlığımıza, Kültür ve Turizm Bakanlığına, şükranlarımı sunuyorum.” dedi.
Yapıtın iadesine ait uzun süren türel süreçte pek çok mesai arkadaşının emeğinin olduğunu belirten Esenli, “Hepsinin emeği sayesinde bugün buradayız. Kültür varlıklarımıza uzun müddettir sahip çıkıyoruz. Bugün, bu bilinçlenmenin, bu kararlığının çok somut bir halkası.” diye konuştu.
Roma Büyükelçiliği vazifesini devraldığında bu belgeyi incelediğinde bunun ivme kazanması gereken bir mevzu olduğunu anladığını anlatan Esenli, şöyle devam etti:
“Avukatımız Luca Brachi ile pek çok toplantı yaptık ve hukuksal boyutuyla ilgili benim de katkılarımla bir strateji belirledik. Bu stratejiyi Kültür ve Turizm Bakanlığımız uygun buldu ve uygulamaya koyduk. Bugün geldiğimiz noktada aslında kurumlarımız, bakanlıklarımız ortasındaki ortak çalışma kültürünün kıymeti inanılmaz ölçüde büyük. Bu kararlılığı biz natürel çok uzun müddettir sürdürüyoruz. 22-23 yıllık çalışmanın sonucunu almış bulunuyoruz.”
Bugün teslim aldıkları tarihi yazıta dair ayrıntıları da paylaşan Murat Salim Esenli, şunları kaydetti:
“Esasen bir anne ve babanın, iki oğlunun yaptığı hırsızlıktan duyduğu ıstırap ve pişmanlığın sonucu olarak hazırlattıkları bir kefaret yazıtı. Bu tapınağa sunuluyor. Bu içerik olarak da enteresan. 1800 yıl evvel hırsızlığın kimsenin yanına kar kalmadığını görüyoruz, bugün 21. yüzyılda bu kıymetli eserimizi İtalya’dan alarak bütün dünyaya da göstermiş oluyoruz. Sayın Prof. Dr. Hasan Malay, kendisi de bu tip stellerin aslında Anadolu kültürünün, Anadolu’dan geçen birçok medeniyetin bir kesimi olduğunu gösterebilmiş. Böylelikle biz de bu stele bugün sahip olabilmişiz. İşin yalnızca bürokratik, türel tarafının dışında bir de tarihi ve akademik boyutu var. Bunu da kesinlikle akılda tutmalıyız. Olağan ki memleketimizdeki bütün tarihi yapıtlara de bu niyetten hareketle sahip çıkmalıyız.”
İtalya’dan Türkiye’ye ikinci iade
Türkiye ve İtalya ortasında kültür alanında da iş birliğinin ağır olduğunu söz eden Büyükelçi, İtalya’dan Türkiye’ye 1991’de de iade edilen bir bronz vazo olduğunu, bugünkünün de ikinci eser olduğu bilgisini verdi. Esenli, kültür zenginliği açısından ölçülemeyecek boyutta olan Türkiye ve İtalya’dan çeşitli formlarda tarihi eser kaçakçılığının devam ettiğine işaret ederek, “Bunun önüne geçilmesi lazım. Bunun için de iki ülkenin bir an önce kültürel varlıkların korunmasıyla ilgili muahedeyi imzalamaları gerekiyor. Bu mevzuda biz aslında gerekli hatırlatmaları İtalyan makamlarına yapıyoruz.” dedi.
Avukat Brachi sonuçtan mutlu
Tarihi yazıtın iadesinde tüzel süreci şahsen takip eden İtalyan Avukat Luca Brachi de 1998’den bu yana Türkiye ismine üç mevzuyu takip ettiğini, başka bahislerin süratle çözüldüğünü lakin bu hadisede, davaya bakan yargıçların değişmesi üzere türel süreçte yaşanan aksaklıklar nedeniyle Lidya yazıtının iade süreçlerinin uzadığını anlattı. Yazıtı en son birinci defa 1999’da gördüğünü tabir eden Brachi, “Bugünkü sonuçtan dolayı çok memnunum. Ön soruşturma için jandarmanın ilgili kısmında sergileniyordu. Bugün 21 yıl ortadan sonra onu tekrar gördüm, sahiden çok mutluyum.” dedi.
Manisa’daki Aksyros tapınağından çalınmış
İtalyan jandarmasının tarihi eser kaçakçılığıyla gayret ünitesinin 1997 yılında bir antika tüccarının iş yerine yaptığı baskında ele geçirilen kefaret yazıtının, Anadolu uygarlığı olan Lidyalılara ilişkin olabileceği kuşkusuyla İtalyan makamları, durumu Türk yetkililere bildirdi. Kültür ve Turizm Bakanlığının yaptığı incelemeler sonucunda 1800 yıllık yazıtın, Manisa’nın Demirci ilçesinde yer alan Saittai Antik Kenti’ndeki Apollon Aksyros Tapınağı’ndan bir formda kaçırıldığı tespit edildi.
Yazıtın, Türkiye’ye iadesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı, Roma Büyükelçiliği vasıtasıyla 1998 yılında türel süreci başlatırken, kelam konusu tarihi yapıtın müsaadesiz Türkiye’den çıkarıldığı ve Türkiye’ye ilişkin olduğuna dair kanıtlar sunuldu. Prato kentindeki birinci derece duruşma, 2012 yılında Türkiye aleyhine karar verirken, Türkiye bu kararı hem temyize götürdü hem de yapıtın İtalyan güvenlik güçlerince korumasını talep etti.
Floransa Temyiz Duruşması, 19 Şubat 2013’te duruşma temyiz süreci sona erene kadar Prato Duruşmasının kararının askıya alınmasına, bu müddette yazıtın İtalyan makamlarının muhafazası altında tutulmasına hükmetti.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Roma Büyükelçiliği ve Büyükelçilik Kültür ve Tanıtma Müşavirliği’nin ihtimamlı takibi sonucunda Floransa Temyiz Duruşması 5 Kasım 2019’da Lidya yazıtının Türkiye’ye ilişkin olduğu kararına hükmetmiş, yapıtın ilişkin olduğu topraklara iade süreci resmen başlamıştı. Lidya devrine ilişkin yazıtın ilerleyen günlerde Türkiye’ye ulaştırılması bekleniyor.
Milliyet
