Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair Atatürk’ün de imzasını taşıyan 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Heyeti kararını iptal etti. Kararla, statüsü tekrar “cami”ye çevrilen Ayasofya’da beş vakit namaz kılınabilmesinin önü açılmış oldu. Dairenin gerekçeli kararını açıklamasının derhal akabinde Ayasofya Camii’nin Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredilerek ibadete açılmasına ait Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasını taşıyan karar Resmi Gazete’nin mükerrer sayısında yayımlanarak yürürlüğe girdi.
İstanbul’da 360 yılında yapılmış ve son halini 537 yılında alarak ibadete açılmış “en büyük Bizans kilisesi” olan Ayasofya, Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinin akabinde “fethin sembolü” olarak camiye dönüştürüldü. Ayasofya 24 Kasım 1934’de yayımlanan Bakanlar Şurası kararıyla müze oldu. 1 Şubat 1935’te ziyarete açılan Ayasofya, o tarihten bugüne Türkiye’nin yerli ve yabancı turistlerce en çok ziyaret edilen müzesi oldu.
15 yıl sonra farklı karar
Daima Vakıflar Tarihi Yapıtlara ve Etrafa Hizmet Derneği 2005 yılında, Ayasofya’ya müze statüsü veren Bakanlar Konseyi kararının iptali için Danıştay’a dava açtı. Ama Danıştay 10. Dairesi davayı reddetti; Danıştay İdari Dava Daireleri Heyeti da dairenin bu kararını onadı. Derneğin, daha sonra Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı kişisel müracaat da “kişi bakımından yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez bulundu. 2005 yılında Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi için dava açan dernek, 2016 yılında birebir davayı yine açtı. Bu davanın karar duruşması geçtiğimiz 2 Temmuz’da yapıldı. 10. Daire günlerdir merakla beklenen kararını dün akşam saatlerinde açıkladı. Daire, 15 yıl aradan sonra bu kere Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair kelam konusu Bakanlar Heyeti kararını iptal etti.
‘Vakfedenin iradesi’
Kararın münasebetinde, Ayasofya’nın, “özel hukuk hukuksal kişiliğini haiz mazbut vakıf niteliğindeki Fatih Sultan Mehmet Han Vakfı’nın mülkiyetinde olduğu” belirtilerek, şunlar kaydedildi:
“Ayasofya’nın, vakfedenin iradesi gereği daima halde cami olarak kullanılması için topluluğun hizmetine sunulduğu, bedelsiz olarak kamunun istifadesine terk edilmesi tarafıyla hayrat taşınmaz niteliği taşıdığı, tapu evrakında de cami vasfı ile tescilli bulunduğu; vakıf senedinin, hukuk kuralı tesir, paha ve gücünde olduğu, vakfedilen taşınmazın vakıf senedindeki niteliğinin ve tasarruf gayesinin değiştirilemeyeceği, bu hususun tüm gerçek ve hükmî bireylerle birlikte davalı yönetim için de bağlayıcı olduğu; devletin, vakıf varlığının, vakfedenin iradesine tutarlı olarak kullanılmasını sağlama tarafında müspet yükümlülüğü, vakıf mal ve hakları ile ilgili olarak vakfedenin iradesini ortadan kaldıracak halde müdahalede bulunmama tarafında de negatif yükümlülüğünün bulunduğu kuşkusuzdur. Bu durumda Türk hukuk sisteminde kadimden beri korunarak yaşatılan Vakfa ilişkin taşınmaz ve hakların vakfiyesi doğrultusunda istifadesine bırakıldığı topluluk tarafından kullanılmasına köstek olunamayacağı, vakıf senedinde daima olarak tahsis edildiği cami vasfı dışında tasarrufunun ve farklı bir maksada özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığı sonucuna varıldığından, bu hususlar dikkate alınmaksızın Ayasofya’nın cami olarak tasarrufunun sonlandırılarak müzeye çevrilmesi istikametinde tesis edilen dava konusu Bakanlar Konseyi Kararında hukuka tutarlılık görülmemiştir.”
İncelemeye gerek yok
Davacı derneğin, kelam konusu Bakanlar Şurası kararındaki Atatürk imzasının uydurma olduğu tezine ait ise kararda şunlar kaydedildi:
“Konu ile ilgili inceleme yapılmasını gerektirecek yerinde emare bulunmadığı kanaatine ulaşıldığından kelam konusu imzaların gerçekliğiyle ilgili inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir.”
Karara itiraz beklenmiyor
Danıştay savcısı, 2 Temmuz’da yapılan karar duruşmasındaki görüşünde, “Ayasofya hakkındaki karar geçmişte Bakanlar Heyeti tarafından alınmıştır. Ayasofya’yı açmak Bakanlar Kurulu’nun yani Cumhurbaşkanlığı’nın takdirindedir, bu nedenle davanın reddi gerekir” sözüne mekan vermişti. Ama savcı görüşünün karar üzerinde bir bağlayıcılığı olmadığı üzere, savcının verilen karara itiraz hakkının da bulunmadığı belirtiliyor. Karara fakat davanın tarafları itiraz edebiliyor. Evrakta davalı konumda bulunan Cumhurbaşkanlığı’nın avukatı karar için yapılan duruşmada yalnızca “takdiri duruşmaya bıraktıklarını” söylemişti. Davayı açan derneğin de 10. Daire’nin kararına rastgele bir itiraz yapması beklenmiyor.
DÜNYADAN Yansılar
‘Ayrışmaları derinleştirir’
ABD Dışişleri Bakanlığı: “Ayasofya’nın statüsünün değiştirilmesi kararından hayal kırıklığına uğradık. Türkiye’nin Ayasofya’nın herkesin erişebileceği bir bölge olmaya devam etmesini sağlamak için atacağı adımları öğrenmeyi sabırsızlıkla bekliyoruz.”
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Kültür Mirası Komitesi’nin bir sonraki içtimasında Ayasofya’nın korunma statüsünün gözden geçireceğini açıkladı.
Rusya Parlamentosu’nun üst kanadı Federasyon Konseyi’nin Dışişleri Komitesi Lideri Konstantin Kosaçev, “Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi nedeniyle Türkiye’nin tüm dünyanın gözünde dinler arası dengeyi bozan devlet olarak görüleceğini” savundu.
Rus Ortodoks Kilisesi, Danıştay’ın Ayasofya’yı müzeye çeviren Bakanlar Konseyi kararını iptal etmesini esefle karşıladıklarını açıkladı. TASS ajansının aktardığına nazaran kilise, bu kararın mevcut ayrışmaları derinleştirebileceği ihtarında bulundu ve milyonlarca Hristiyan’ın mevzuyla ilgili görüşlerinin görmezden gelindiğini söyledi.
Yunanistan Kültür Bakanlığı: “Ayasofya kararı bütün uygar dünyaya karşı bir provokasyon.”
New York Times: “Mümari mücevher Ayasofya camiye dönüştürülecek. Değişim Türkiye Cumhurbaşkanı tarafından uzun devrandır isteniyordu.”
‘Dünya Mirası Listesi’ için 6. unsura vurgu
Danıştay’ın münasebetinde, Ayasofya’nın kozmik miras olarak kabul edilmesi de değerlendirildi. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’nin 6. unsuru kararı bağlamında, ahde taraf devletlerin, Ayasofya kültürel ve doğal mirasının, toprakları üzerinde bulunduğu Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin egemenliğine tam olarak hürmet göstererek ve ulusal maddelerinin sağladığı mülkiyet haklarına zarar vermeden, milletlerarası topluluk tarafından iş birliği ile korunması gereken âlemşümul bir miras olduğunu kabul ettiklerinin açık olduğu belirtildi.
Münasebette, şu tespitler yapıldı: “Buna nazaran, tasarruf durumuna ait rastgele bir niteleme yapılmaksızın ‘İstanbul’un Tarihi Alanları” başlığı altında Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilen Ayasofya’nın tasarruf halinin iç hukukumuza nazaran belirlenmesinin önünde handikap oluşum eden rastgele bir kural ahitte taraf almamaktadır. Bilakis, Ayasofya’nın tasarruf halinin iç hukukumuzda mekan alan ‘vakıf mülkiyet hukuku’ çerçevesinde belirlenmesi, Akdin 6. hususunda söz edilen ‘egemenliğe tam olarak hürmet gösterme’ ve ‘ulusal kanunların sağladığı mülkiyet haklarına zarar vermeme’ unsurları kapsamında Sözleşme’den kaynaklanan bir zorunluluktur.”
Diyanet’e devredildi
Ayasofya’nın Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredilerek ibadete açılmasına ait Cumhurbaşkanı Kararı Resmi Gazete’nin mükerrer sayısında yayımlandı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, toplumsal medya hesabından kelam konusu Cumhurbaşkanı Kararı’nı “hayırlı olsun” notuyla paylaştı.
Sultanahmet’e akın ettiler
Danıştay’ın kararı sonrası Ayasofya önünde toplanan vatandaş sevinç gösterisinde bulundu. “Recep Tayyip Erdoğan” sloganları atan vatandaşlar, Osmanlı sancağı ve Türk bayrakları açıp tekbir getirdi. Akşam saatlerinde Ayasofya Meydanı’na gelen bir küme vatandaş da burada akşam namazı kıldı. GÜLDEN ÇOKTAN İstanbul
2016’da imam atanmış; ezan okunmaya başlanmıştı
2016 yılında, Kadir Gecesi programının düzenlendiği Ayasofya’da birinci kere sabah ezanı okunmuş, tekrar birebir yıl, Ayasofya Cami’nin ibadete açık kısmı Hünkar Kasrı’na, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından birinci kere imam atanmıştı. Akabinde Ayasofya’nın dört minaresinden 5 vakit ezan okunmaya başlanmıştı.
Her kesitten destek geldi
TBMM Yöneticisi Mustafa Şentop: Bu kararla, uzun devrandır milletimizin içinde, kalbinde, gönlündeki bir hasret sona ermiştir. Danıştay 10’uncu Dairesi’nin yönetici ve üyelerini tebrik tebrik ediyorum. Cumhurbaşkanımıza da kararname için teşekkür ediyorum.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay: Fethin sembolü Ayasofya yine hak ettiği statüye, özgürlüğüne kavuştu hamdolsun. Ayasofya üzerinden inananların mağduriyetine, tarihin mahkumiyetine son veren Cumhurbaşkanımız, Allah sizden razı olsun.
MHP Umumi Yöneticisi Devlet Bahçeli: Milliyetçi Hareket Partisi, Danıştay 10. Dairesi’nin kararından ziyadesiyle mutlu, mesut ve mutmaindir. Zira Ayasofya Camisi’nin ibadete açılması konusu uzun yıllardır tavizsiz isteğimizdir. Bugün tarihi bir gün olarak tezahür etmiştir. Müslüman Türk milletinin haklı ve legal beklentisi karşılık bulmuş, Ayasofya’nın kapıları hamd olsun gerisine kadar açılarak tertemiz alınların secdeyle buluşması sağlanmıştır. İnanç haklarımızı, egemenlik kazanımlarımızı tahrip ve taciz etmek maksadıyla kuyruğa giren memleketler, odaklar ve husumetle beslenen çevreler kaybetmiştir. İrade milletin, karar hukukundur.
Kaynak ve Maliye Bakanı Berat Albayrak: Üstad Necip Fazıl Kısakürek’in 55 yıl evvel dediği üzere: “Bekleyin Gençler!!! Lakin bugün lakin yarın Ayasofya açılacak!”
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu: Devletimize ve milletimize güzel olsun Sayın Cumhurbaşkanım.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy: Iyi olsun. Bir dünya mirası olan Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi titizlikle korunmaya devam edilecektir. Devletimize ve milletimize güzel olsun.
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez: Ayasofya bize, biz de ona hasrettik. Hasret, birinci tekbirle bitecek inşallah.
Muhabere Lideri Fahrettin Altun: Özledik! Lakin az daha sabır. Birlikte başaracağız.
AK Parti Umumî Başkanvekili Numan Kurtulmuş: Sayın Cumhurbaşkanım; cüretiniz, kararlılığınız ve liderliğinizle Ayasofya’nın zincirleri kırılmıştır. Elhamdülillah, bu kararla bu topraklara milletimizin mührü bir kere daha vurulmuştur.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın: Milletimizin basireti, Cumhurbaşkanımızın dirayeti sayesinde Ayasofya Camii gerçek kimliğine kavuşuyor. Fatih’e ve ecdada selam olsun.
AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik: Cumhurbaşkanımızın dirayeti ile bu topraklar bir hasretine daha kavuştu.
GÜZEL Parti Umumi Yöneticisi Meral Akşener: Sayın Erdoğan’ın kararları konusunda birinci kere yanıldım. Sayın Erdoğan ‘açmaz’ demiştim. Burada yanılmışım. Iyi olsun diyorum, Sayın Erdoğan’ı da tebrik ediyorum. Ayasofya’nın manevi bir iklim yaratacağı kesin.
Saadet Partisi Umumi Yöneticisi Temel Karamollaoğlu: Danıştay kararını takdirle karşılıyorum. Bu, milletimizin uzun yıllardır var olan dileği istikametinde alınmış bir karardır.
BBP Umum Lideri Mustafa Destici: Zincirler kırıldı, Ayasofya ibadete açıldı. Adil kararı sebebiyle Danıştay’a ve acilen gereğini yanına getiren Cumhurbaşkanımıza teşekkür ediyorum.
Ayasofya-i Kebir Cami
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ayasofya’nın müze statüsünden çıkartılmasının akabinde Kültür Portalı’nda, güncellemeye giderek Ayasofya Müzesi’ni “Ayasofya-i Kebir Camii” olarak güncelledi.
Milliyet
