Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Er-Kim Labs İdare Konseyi Üyesi Cem Zafer, “Büyümeden ‘büyük devlet’ olunmaz. Üretim olmadan da büyüme olmuyor. Üretim için üç şeyin bir ortaya gelmesi gerekiyor: Sermaye artı emek çarpı teknoloji. İşin en kolay sistemi bu” dedi. “Ortak aklın mutabık kaldığı teknolojik inovasyon üzere sorunlar -yanlış anlaşılmazsın, ayrıcalıklı manasında söylüyorum- VIP muamelesi görmeli” diyen Cem Zafer “Very Important Person değil, Very Important Project. Bunlara her türlü dayanağı vereceksiniz. Bu Türkiye koşullarında fakat devlet dayanağıyla yapılabilir. Bu riski bu konjonktürde ne bankalar ne de özel kesim alır” tabirlerini kullandı. Gerçek ekonomik siyasetler, sağlıklı büyüme ve verimli üretim üzere bahisleri pahalandıran Cem Zafer’in Milliyet’in sorularına verdiği karşılıklar şöyle:
– Sizce Türkiye’nin en kıymetli gayesi nedir?
Bütün ülkelerde iktisat siyasetlerinin temel emeli toplumun refahını sağlamak, çoğaltmaktır. Bunun için de büyümeyi, istikrarı ve istihdamı amaç alırlar. Mefkurede herkes kendine iş bulur ve geçimini sağlar. Bu üçlü sistemin çalışması için evvel üretim olması gerekir. Üretim yoksa, büyüme de istihdam da olmaz.
‘BÜYÜME ÜRETİMLE OLUR’
– Büyümeyi ilerlemek, ülkenin ileri gitmesi olarak düşünebilir miyiz?
Elbette, hatta yarış olarak düşünebilisiniz. Mustafa Kemal Atatürk muassır medeniyetler düzeyine ulaşmayı bu manada söylemiştir. Büyümeden “Büyük Devlet” olunmaz. Madem üretim olmadan büyüme olmuyor – üretmeden büyük devlet olamıyorsun- üretimi mercek altına alalım. Üretim için üç şeyin bir ortaya gelmesi gerekiyor: Sermaye artı emek çarpı teknoloji. Bunları en verimli kullananlar bu yarışta öne geçiyor, işin en kolay sistemi bu.
– Biz verimli kullanıyor muyuz pekala?
Türkiye hiç de küçük ülke değil, uğraşmaları da bu yüzden. Gelin biraz geriye gidelim, geçmiş ileriyi aydınlatan bir fenerdir. Sermaye ve teknoloji kolay bulunmuyor. Dünyada sermaye birikimi toprak sahiplerinin desteklediği gemicilerin dünyayı talan etmesi, buldukları kıymetli madenleri Avrupa’ya getirmesiyle başladı. Portekiz’e gidin, bütün kiliseler Peru tapınaklardan sökülen altın ile süslenmiş. Bu merkantilist devirde Avrupa sermaye buldu. Lakin üretim için sermaye tek başına hiçbir mana tabir etmez. Uygun bir teknoloji ve onu kullanabilecek emekçiyi de yetiştirmek lazım.
‘VERY IMPORTANT PROJECT’
– Deva?
Deva aslında ulusal proje maksadı koyup devlet dayanağı ve özel dal iş birliği halinde uzun vade sürdürebilmekte. Devlet ve hükümet tıpkı şey değildir aslında, hükümetler süreksiz devlet kalıcıdır. Bir hükümetin başlattığını başkası durdurursa hiç bir yere varamayız. Ortak aklın mutabık kaldığı teknolojik inovasyon üzere sorunlar -yanlış anlaşılmazsın, ayrıcalıklı manasında söylüyorum- VIP muamelesi görmeli. Very Important Person değil Very Important Project. Bunlara her türlü dayanağı vereceksiniz. Bu Türkiye koşullarında fakat Devlet dayanağıyla yapılabilir. Bu riski bu konjonktürde ne bankalar ne de özel dal alır.
– O vakit hükümetler VIP projeyi belirliyor olur, öteki bir hükümet de engellerse başladığımız yere dönmüyor muyuz?
Evet, yanlışsız. Lakin işte devlet ile hükümet de burada ayrılıyor. Bunlar Ulusal Proje olacak, Hükümetler üstü. Adam Ay’a gideceğiz dedi kendisi suikaste kurban gitti ancak Ay’a gittiler proje durmadı. Bu işin bir protokolu olacak. Bunlar Ulusal Problemler, Ulusal Projeler, Türkiye’nin öncelikleri olacak. Olayın aslı şudur, altını çizerek söylüyorum, biz bağımsız bir ülke olmak istiyorsak öteki ülkelerin bize mahzur olmaya çalışacaklarını ön kabul olarak görmemiz lazım. Bu Çin’e Güney Kore’ye yapılmadı mı zannediyorsunuz? Yapılmaya çalışıldı ve adamlar gerçek işleri yaparak geliştiler. “Yapacağız ancak dış mihraklar engelliyor” klişesinin medya ve siyasi konjonktürden bir an önce kalkması lazım. Öteki türlü ulusal menfaatler ile ferdî menfaatler karışıyor ve yabancıların müdahalesi yaftası siyasi bir telaffuz haline geliyor. NASA, yalnızca Elon Musk değil, United Space Alliance, Boeing, Sierra Nevada üzere bir çok şirketle emsal proje yapıyor. Yumurtalarını tek bir sepete koymuyor. Hatta yarıştırıyor. Bütün Dünya’da, bu yarışta, herkes herkesi engellemeye çalışıyor, beceri engellemeyi önlemekte. Zira sorumluluğu her seferinde dış mihraklara yüklerseniz, bilimsel proje olmaktan çıkar, yurtdışındaki gücün içerideki işbirlikçisi kim üzere polisiye olaya evrilir. O vakit aslında ekmeklerine yağ sürüyoruz, bir adamı amaç gösterip koca projeyi durduruyorlar. Bizim sağduyumuzu asla elden bırakmadan, aklımızı kullanıp proje yüklü ilerlememiz gerekiyor. İtimat, fakat denetim et, manipülasyona gelme, bunlar yapamayacağımız şeyler değil.
– Buna kim, nasıl karar verecek?
Öncelik proje seçimindedir. Şayet yanlış proje seçilirse, gömleğin birinci düğmesi yanlış iliklenirse, gerisini boş vermek gerekir. Paralar boşa sarfiyat. Yanlış proje tarifi tartışmalıdır. Hangi proje hakikat proje olacaktır? Bunu evvel, sektörel olarak, stratejik plan belirlemelidir. Orada hangi bölümlerin ve alt kesimlerin öncelikli olacağına ortak siyasi bir karar verilmelidir. En kıymetlisi, muvaffakiyetin olmazsa olmaz koşulu, siyasetin müdahalesi bu basamakta bitmelidir. Siyaset proje seçimine ve öbür günlük işlere katiyen karışmamalıdır. Şayet “bizim partili” projelerin seçilmesi zorlanırsa, değil yeni teknoloji üretmek, eskisi bile üretilemez. Bu evrede bağımsız ve yasama kurumuna hesap veren, şeffaf bir proje kıymetlendirme ve yönlendirme yapacak kurumların varlığı değerlidir. Üniversite ve iş dünyasının da içinde bulunacağı bu yapılanmaların seçeceği yahut önereceği projeleri finansal kuruluşlar ve kamu dayanak kapsamına almalıdır. Akabinde ARGE laboratuvarı ve gibisi çalışma ortamlarının sağlanması gelir. Örnek vermek gerekirse, çığır açan jenerik ilaçların %75’i Amerika’nın National Institute of Health (Ulusal Sıhhat Enstitüsü) laboratuvarlarında icat edilmiştir. Ondan sonra ilaç devlerinin üretim tesislerinde üretime geçilmiştir. Eko sistemin değerli ayaklarından birisi de patent ve copyright haklarının korunmasıdır. Üretilen teknoloji korunmaz ve öbürleri tarafından çalınır, üretimde kullanılabilirse kimse inovasyon yapmaz. Bunun için evvel politik istek, idari örgütlenme ve akabinde güçlü ve süratli çalışan uzman bir hukuk ve yargı yapılanması gerekir. Patentlerin kamu garantisinde olması gerekirken çalındığı, mahkemelerin ise yıllarca karar veremediği bir ekosistemde teknoloji üretilmez. Üretebilen de bilgiyi dışarıya kaçırır.
‘Teknoloji üretimi devletsiz olmaz’
– Kendi kontrol düzeneği da farklı mı olmalı?
CZ: Hukuk ve yargı yalnızca patent basamağında değil, teknolojinin üretim sonrasında, kredilendirilmesinde ve kamuya hesap verilmesinde de değerlidir. Kamu kaynaklarıyla araştırma yapmak, uzun ve meşakkatli süreçlerde teknoloji üretmek vakit zaman vergi ödeyenleri rahatsız edebilir. Bağımsız bir seçici kurumun seçtiği projeyi, uzman olmayanlara denetletmek yanlıştır. Sıradan bir kamu kontrol elemanının, kuantum fiziği çalışılan bir laboratuvarı denetlemesini düşünsenize! Yanı sıra kim kontrol raporu yazarsa yazsın, sıradan bir savcı ve hâkimin bu projelere ait davaya bakması da başka bir garabet olacaktır. Özetle, teknoloji üretimi devletsiz olmaz. Ancak (büyük bir ama), Devlet derken hükümet demediğimin, devlet ile hükümetin farklı olduğunu bilhassa belirtmek isterim. Hükümetler geçicidir. Meğer teknoloji üretmek, bugün başlasak en az 30-40 yıllık bir süreç gerektirir. Şayet Türkiye Büyük Millet Meclisi bu işe nazaran çalışmaya başlar, ulusal, genel kabul görmüş siyasetler üretebilirse umutsuz olmaya gerek yoktur. Uygun ortam sağlanırsa Cumhuriyet kurulurken Atatürk ve arkadaşlarının yaptıkları, yapılacakların teminatıdır.
Milliyet