Fatih Sultan Memmed’in Konstantinopolis’i kuşatma öncesi Galata bölgesinde bulunan Cenova kolonisi ile bir antlaşma yapılır. Bu antlaşmaya nazaran Cenevizliler, Osmanlı ordusuna karşı savaşmayacak buna rağmen bölgedeki ayrıcalıklarına devam edecektir, bu antlaşma sonrası Galata’nın anahtarları sultana teslim edilir. Lakin, fetih sonrası sur içindeki ölüler ortasında Ceneviz üniforması giymiş askerler bulunur. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmed yapılan antlaşmayı yok sayarak Galata surlarının bir kısmının yıkımına karar verir.
Egemenlik hakkının bir göstergesi olarak Galata surların bir kısmı ile Galata Kulesi’nin bir kısmı yıktırılır ve daha sonra Arap Camii ismiyle anılacak en büyük kilise San Paolo e San Domenico Kilisesi mescide çevirir.
Fatih Sultan Mehmed’in bir egemenlik sembolü olarak kulenin, iki katını 10 arşın (7.58 metre) kadar yıktırdığı söylenir. Daha sonra Sultan II. Bayezıd (1481-1512) periyodunda, 1509 yılında meydana gelen ve tarihimizde Küçük Kıyamet olarak nitelenen büyük sarsıntı sırasında kule büyük oranda ziyan görür. Bir rivayete nazaran 17.17 metre kotuna, bir başkasına nazaran ise temeline kadar yıktırılarak yine yaptırılır. Kulenin vücut duvarlarının örgüsü, tuğla hatıllar ve dördüncü ile altıncı kat ortasındaki pencere kemerleri bu ihtimali doğrular niteliktedir. Yasal Sultan Süleyman (1520-1566) devrinde kulenin zindan olarak kullanıldığı, Sultan II. Selim (1566-1574) devrinde ise çeşitli yangınlar sonucu harap olan kulenin temelli bir tamirat geçirdiği bilinmektedir.
Evliya Çelebi’nin izlenimi
XVII yüzyılın kıymetli şahidi Evliya Çelebi, Galata Kulesi’ni şu sözlerle anlatır. “Fatih’in yaptığı Galata Kulesi 118 arşındır (89.44 metre) ki göklere baş kaldırmıştır. En üst zirvesi has kurşun ile örtülüdür. İstanbul Kalesi hiçbir yerden büsbütün görülmez. Lakin üçgen formu bu Galata Kulesi’nden görülür. Açık havada Bursa’daki Ruhban Dağı (Uludağ) açık seçik görülür.
Dürbün ile Bursa’nın bütün imaretleri görülür. Bu kule üç fersah yerden muhakkaktır, yuvarlak haldedir. Bu kulenin içi on bir kat zindandır. Hâlâ Osmanlıların gemi âletlerine mahzendir.”
“Sultan IV. Murad Revan Seferi’nde iken Kaymakam Bayram Paşa Galata’yı tamir ettiğinde duvarının yüzünü beyaz kireç ile badana etti.”
Geçmiş devirlerde kale, burç, hisar, sur üzere askerî gayeli yapıların cepheleri sıva ile kaplanmadığı için, muntazam olarak çabucak her yıl kireç badana ile boyanmaktadır. Bu sürecin üç yararı vardı; birincisi kireç badana taşların ortasındaki derzleri doldurup, don ve ayrıca nedenlerle boşalmalarını önler, böylece derzlerin boşalmasının getirdiği yapısal bozulmaların önüne geçilirdi. İkinci olarak kireç badana yapının çeşitli noktalarında çıkan bitki ve ağaçları yakıp, gelişmelerini önlediği için yapının cephesinde meydana gelecek tahribatlara mâni olurdu. Üçüncüsü ise beyaz badana ile boyanan yapılar çok uzaklardan görülür ve olduğundan daha haşmetli ve korkutucu görünürdü. Bizim pek çok kentimizin Akhisar, Akçakale ismini almasının temel nedeni kalelerin bu beyaz görünümüdür. Günümüzde Selanik’te deniz kenarındaki kulenin de Beyaz Kule ismiyle anılmasına
sebep bir periyot badana yapılmak suretiyle aldığı beyaz görünümdür. 1850’li yıllara ilişkin James Robertson tarafından çekilen Rumelihisar fotoğraflarında badana yapılmış kuleler ve vücut duvarları görülmektedir.
Yangın gözleme kulesi
1717 tarihinden itibaren İstanbul’da sıklaşan ve büyük ziyan veren yangınları gözlemek ve haber vermek için kuleye gözcüler yerleştirilir ve gece yarısını bildiren davullar çalınır. Buna rağmen 25 Temmuz 1794 günü meydana gelen bir yangında kulenin kurşun kaplı ahşap çatısı tutuşur ve merdivenlerle birlikte yanar. Sultan III. Selim (1789-1807) bu yangının çabucak sonrasında üstten yaklaşık 190 santimetrelik ziyan gören kısmı yıktırır ve dendan izleri saptanan taş konsollara oturan ahşap konstrüksiyonlu bir cihannüma katı ve onun üzerinde günümüzdekine misal kurşun bir külah inşa ettirir. Cihannüma katında birbirini dik eksende kesen dört adette cumba bulunmaktadır. Bu manzara mimari açıdan çok etkileyici bir görünüş elde edilmesini sağlar.
Bu tamirden sonra kulenin aldığı görünümü yansıtan Melling tarafından çizilmiş bir gravür de bulunmaktadır. 1832 yılında bu kere Sultan III. Selim’in yaptırdığı cihannüma kısmı de yanar. Sultan II. Mahmud (1808-1839) istek görmeye başlayan ampir üslubun tesirinde kalarak, daha evvelki görünüşü tekrarlamak yerine, kuleyi daha da yükselterek, kâgir duvarlı, on dört pencereli yüksek tavanlı bir kat ile onu çepeçevre dolaşan bir açık koridor inşa ettirir. Kulenin külahı eskiye yakın bir üslupta üzeri kurşun kaplı olarak tekrar yapılır. Bu tamir nedeniyle giriş kapısının üzerine günümüzde silinmiş olan Sultan II. Mahmud tuğralı bir kitabe konulur. Kulenin bu görünüşüne ilişkin çok sayıda gravür ve fotoğraf olmasının yanı sıra James Robertson tarafından çekilmiş bir de fotoğraf bulunmaktadır. Illustration Dergisi’nin1850 yılına ilişkin bir sayısında kulenin bu periyoduna ilişkin bir iç yer gravürü yayımlanmıştır.
Fırtına külahını uçurdu
1875 yılında meydana gelen bir fırtına sonucu Sultan II. Mahmud tarafından yaptırılan külah uçar. Bu kere de yerine iki kat halinde sevimsiz bir ek yapılır. Üzerine ise bir sancak direği dikilir. 1962-1963 yıllarına kadar farklı hizmetlerde bilhassa de yangın haber merkezi olarak kullanılan kule gerek çatı konstrüksiyonu gerekse ahşap döşemelerinde ortaya çıkan çürüme ve bozulmalar nedeniyle hayati tehlike arz ettiği için boşaltılır ve turistik hizmetlere tahsis edilmek için onarımına karar verilir.
1964-1967 yılları içinde periyodun Belediye Lideri Haşim İşcan’ın teşebbüsü sonrası Y. Mimar Köksal Anadol ve Y. İnşaat Mühendisi Ersin Arıoğlu kulenin gerek projelendirme, gerekse imal işini üstlenirler. Kulenin beşinci katına kadar olan döşemelerini bodrum kattan itibaren yükselen dört adet betonarme kolona taşıtırlar. Daha sonraki katları vücut duvarlarına oturan, üst iki katı kendi içinde bağımsız olarak oluşturulan eğik kolonlara taşıtan, külahı ise günümüzde bile erişilmesi güç bir hassasiyetle inşa edilen bir betonarme taşıyıcı sistemle çözümlerler. Bu tamirat devrin güç kaidelerine karşın iki yıl içinde gerçekleştirilir. Tamir sırasında kulenin üst katlarına çıkmak için iki de asansör ek edilir. 1967 yılında hizmete açılan kule bir işletmeci firmaya kiralanır. Vakit içinde bu firma proje haricinde ekler ile kuleyi epeyce ağır ve yorgun hale getirir. Birtakım döşemelerde yemek asansörü teması için delikler açar, gergi çubuklarından kimilerini keser. Otuz yıl sonra 1997 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi, kulenin ağır kullanımını azaltmak ve kültürel yüklü yeni bir işlev verilmesini sağlamak için ihale açar. Köksal Anadol ve Ersin Arıoğlu’nun kurmuş oldukları Yapı Merkezi bu işe talip olur. Kulenin içine müdahale edemezler lakin, otuz yıldır bakım görmeyen dış cephe ve kurşun külah temelli bir tamirattan geçirilir.
Son günlerde geçmişte bir vakıf mülkü olduğu için, mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilen Galata Kulesi uzun bir müddet sonra temelli bir tamir geçirmekte. Evvelki onarımlar sırasında oluşturulan lokanta ve kafe kısımları kapatılıyor. Bundan bu türlü Galata Kulesi bir seyir yeri ve İstanbul’un kültürel pahalarını tanıtıcı bir müze olarak varlığını sürdürmeye devam edecek.
‘Adalet Kulesi’nin kıymeti
Galata Kulesi vesilesi ile uzun bir vakittir çeşitli konuşmalarımda lisana getirdiğim ve bence çok kıymetli bir mevzuyu sizlerle paylaşmak isterim. Tıpkı Galata Kulesi üzere ne yazık ki birçok İstanbullu dünyanın hiçbir ülkesinde bulunmayan sadece bizim kültürümüze ilişkin bir kuleye sahip olduğunun farkında değil. Galata Kulesi’ne nazire çabucak karşısında yer alan bu kule Topkapı Sarayı Adalet Kulesi’dir. Gerek Bursa, gerekse Edirne Sarayı’nda benzerleri olduğunu bildiğimiz bu kule, “biz buradan adalet dağıtıyoruz” manasında inşa edilmiştir. Padişahların otağının kurulduğu açık alanlarda da ahşaptan yapılan benzeri kulelerin bulunduğunu periyodun minyatürlerinde görmekteyiz. Dilerim Galata Kulesi için gösterdiğimiz hassaslığı kendi kültürümüze ilişkin Adalet Kuleleri içinde gösteririz ve hem kulelerin, hem de adaletin değerinin farkına varırız.
Milliyet
