Çocuklarda olağan ergenlik nasıl başlar?
Erkek ve kız çocuklar yenidoğan periyodunda ‘mini ergenlik’ olarak bilinen periyot olağan ergenlik sürecinde kıymetlendirilmektedir. Küçük ergenlik; erkeklerde 6-12 ay, kızlarda ise 1-2 yaşına kadar devam etmekte ve ergenliği başlatan hormonlar uyku devrine girmektedir. Yaş ilerledikçe kızlarda 10, erkeklerde 12 yaşından itibaren ergenlik periyodu başlar ve 2-3 yıl içinde bu süreç tamamlanır. Kızlarda ergenlik periyodunun başında, büyüme hızlanır (yılda 6 santimetreyi aşan bir büyüme) ve göğüsler büyür, koltuk altı ile genital bölgede kıllanma ve sivilceler çıkar, koltuk altında erişkin ter kokusu hissedilir. Erkek çocuklarında ise testis (yumurtalık) boyutunun dikey 2,5 santimetreyi ulaşması ve testis hacminin de 4 mililitreyi geçmesi ergenliğe geçişin göstergesidir. Yeniden kızlardaki üzere erkeklerde de koltuk altında ve genital bölge kıllanma ergenliğin kıymetli bir belirtisidir.
Kimi besinler ergenliği tetikleyebilir
Sekonder cinsiyet özelliklerinin kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından evvel ortaya çıkması ise erken ergenlik olarak kabul edilmektedir. Prematür pubarş yani kıllanmaya bağlı ortaya çıkan erken ergenlik koltuk altı ve genital bölgede kendini muhakkak etmektedir. Yeniden kızlarda tek başına göğüs büyümesi de erken ergenlik için bir göstergedir. Erken ergenlik, hipotalamus-hipofiz-gonad hormon aksının aktivasyonu sonucu ortaya çıkmış ise ‘santral ergen ergenlik’ olarak teşhis konulur. Erkek çocuklarında santral erken ergenliğin başlamasında tesirli olduğu düşünülen kistler, tümörler, apse, travma, radyasyon, edinilmiş evlat, radyoterapi göz önünde bulundurulurken, kız çocuklarında çoklukla sebep ortaya konulamaz. Lakin ergenliği düzenleyen kimi genlerde mutasyon belirlenebilir.
Endokrin bozucular erken ergenlik nedeni
Birtakım endokrin bozucular, östrojen hormonu üzere tesir gösterdiği için erken ergenliğe yol açmaktadır. İçerisinde soya lesitini ismi verilen katkı unsurunun bulunduğu çikolatalar bunların başındadır. Tekrar içeriğinde soyalı katkı hususu bulunan bisküvi, sucuk, salam, sosis, mayonez, ketçap, cips üzere endüstriyel eserlerin çok tüketiminin erken ergenliğe neden olduğu belirtilmektedir. Ayrıyeten lavantanın direkt kullanımı ya da lavanta içerikli duş jeli, şampuan ya da kozmetik eserler, yeniden çay ağacının kullanıldığı kozmetikler, rezene çayı, içinde ZEA ismi verilen mantar toksini oluştuğu için mısır konservesi de erken ergenliğe neden olabilmektedir. Bilhassa oyun hamurları ile çok oynanmasının ve yüzeyinde endokrin bozucu olduğu bilinen ‘fitalat’ unsuru bulunan plastik kaplar içinde içeceklerin uzun müddet güneş altında bekledikten sonra tüketilmesinin erken ergenliği tetiklediği düşünülmektedir.
Erken ergenlik teşhisi için hormonlara bakılmalı
Erken ergenlik teşhisi konulabilmesi için fiziki muayenenin yanı sıra FSH, LH, erkeklerde testosteron, kızlarda estradiol hormonlarının bedendeki düzeyi ölçülür. Sol el bileği grafisi çekilerek kemik yaşında erken ilerleme olup olmadığı kıymetlendirilir. Kızlarda karın ultrasonografisi ile rahim ve yumurtalıklarda büyüme olup olmadığı belirlenir. Kızlarda erken yaşta gözlenen hadiselerde ve erkek çocukların tamamında kranial MR ile hipofiz bezi ve öteki bölgeler kıymetlendirilir.
Uygun tedavi planlaması ile ergenlik duraklatılabiliyor
Erken ergenliğe giren çocuklara aylık iğneler yapılarak süreç duraklatılabilir ve 3 aylık dönemlerle denetim edilir. Genel olarak tedavi 11 yaşta sonlandırılır. Fakat hipotalamus ve hipofiz kaynaklı olmayan erken ergenlik gelişmeleri varsa ‘periferik puberte prekoks’ tanısı konulur. Zira kız çocuklarında en çok sık rastlanan over kistlerinin hormon salgılaması, süreci başlatabilmektedir. Bedende sütlü kahve lekeleri bulunan ‘Mc Cune Albright Sendromunu’nda da over kistleri sık gözlenir ve erken yaşlarda vajinal kanamaya ve göğüs büyümesine yol açabilir. Ayrıyeten kızlarda östrojen salgılayan tümörler de tıpkı tabloyu oluşturabilir. Erkek çocuklarında ise androjen hormonu salgılayan testis ile adrenal tümörler erken ergenliğe neden olabilmektedir. Bedenin kimi durumlarda artırdığı kortizol hormonunun oluşumu için gereken beş enzimden rastgele birinin gerektiği üzere çalışamaması sonucu ortaya çıkan tonjenital adrenal hiperplazi, tedavi edilmezse erken ergenlik ortaya çıkabilir. Kimi tümörler ise testisi uyaran hormon salgılayarak erken ergenlik tablosuna yol açabilir Her iki cinste de ağır ve tedavi edilmeyen tiroit bezinin az çalışmasına bağlı olarak ortaya çıkan hipotiroidi erken ergenliğe yol açabilir.
Erken ergenlikten ayrılması gereken 4 sorun
Birtakım endokrin gelişmeleri erken ergenlik tablosu dışında incelenmelidir.
– Kızlarda erken göğüs büyümesi, ‘prematür telarş’ olarak isimlendirilir. Yenidoğan devrinde göğüs büyümesi olağandır. Ancak süreksiz ikazlarla göğüs büyümesi olabilir yahut östrojenik etkenlere bağlı olabilir. Lakin yapılan bir çalışmada olguların 3’te 1’inin erken ergenliğe hakikat evirildiği belirlendiği için olguların belli aralıklarla izlenmesi önerilmektedir.
– Erkek çocuklarında göğüs büyümesi prepubertal jinekomasti olarak tanımlanır. Obez çocuklarda yağ dokusunun göğüs etrafında birikmesi göğüs büyümesi zannedilir. Ayrıca buna östrojenik tümörler, östrojenik besinler, östrojenik kremler neden olabilir. Tedavi nedene bağlı olarak yapılmalıdır.
– Birtakım çocuklarda bir küme hastalığa bağlı olarak sivilce, saçlarda yağlanma ve erişkin ter kokusu belirlenebilmektedir. Erken kıllanma oluşan çocuklarda konjenital adrenal hiperplazi ve tümörler düşünülmelidir. Gereken testler yapılarak tedavi süreci başlamalıdır.
– Kızlarda erken yaşta adet görme olarak bilinen prematür menarş 9,5 yaşından evvel vajinal kanamanın göstergesidir. Buna over kistleri, tümörler, yabancı cisimler ve idrar yolu enfeksiyonları neden olabilir. Sebebe dayalı tedavi planlaması yapılması kıymetlidir.
Milliyet
