İhsan Dindar – milliyet.com.tr
Sohbetimize Tiyatro Kooperatifi’nin mefkureleri ile başlamak istiyorum. Tiyatro Kooperatifi nasıl bir oluşum? Bilhassa tüm insanlığa karamsar bir hava çöktüğü böylesi bir devirde ne üzere faaliyetler yapıyorsunuz?
Yeşim Özsoy: Tiyatro Kooperatifi öncelikle 2018 Nisan ayında 15 kurucu tiyatronun insiyatifiyle alanımızı iyileştirmek, dayanışmayı güçlendirmek için kuruldu. Şu an 60 ortağı olan öncelikle İstanbul tiyatrolarını temsil eden ve tıpkı vakitte özel tiyatroların iyileşmesi, ayakta kalması ve sürdürülebilirliği üzerine çalışan bir yapı. Dernek, vakıf ya da teşebbüslerden farklı olarak ortaklarının eşit düzlemde bir ortaya geldiği bir yapı. Ayrıyeten toplumsal bir kooperatif yani salt ticari bir iştirake dayanmıyor. Pek çok alanda çalışmalarımız var; hukuk/mevzuat, akademik, Anadolu’da yaygınlaşma/genişleme, çocuk ünitesi, dönem dışı sahneler, projeler ve dayanışma vs üzerine çeşitli çalışma kümeleri üzerinden ilerliyoruz. Idare Konseyi olarak istekli olarak çalışıyoruz, çalışma gruplarımızdaki arkadaşlar da o denli. Şeffaf, demokratik, bilgi akışkanlığı net ve eşitlikçi bir yapı kurmaya çalışıyoruz. Yüklü olarak şu an için bayanlar tarafından yönetilen bir yapı olması da benim ayrıyeten hoşuma gidiyor ve çok farklı bir atmosfer ve çalışma metodu sağlıyor bize.
Bu devirde ise son 3-4 aydır ayda bir gerçekleşen YK toplantılarının, haftalık bilgilendirmek telefonlarının yerini neredeyse tam vakitli bir mesai gerektiren bir iş düzlemi aldı. Tiyatrolarımız güç durumda olduğu için. Açıkçası tüm yaptıklarımızı burada nereden başlayıp sıralasan bilemedim lakin sanırım net olarak şöyle diyebilirim; öncelikle 14 Mart’ta Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın toplantı davetinden beri devlet nezdinde teklif ve belgelerimizi, görüşmelerimizi etkin olarak ilettik. Belediyelerle bağlantı kurarak kaygılarımızı ilettik, ne yapabiliriz üzerine düşünerek toplantılar yaptık, son vakitlerde açık hava sahnelerini aktive etmelerini için ayrıyeten tüm Türkiye belediyeleriyle bağlantıya geçiyoruz. Bunun dışında hukuk mevzuat alanında çalışan başka bir kümemiz var ki bu hem hukukî tarifimiz, haklarımız, vergi, sigorta ve ruhsat konusunda elde edebileceklerimiz üzerine farklı bir çalışma. Üçüncü halka olarak özel bölüme yönelik olarak bizdeyerinayri.com üzerinden bir kampanya başlattık kendi ortaklarımız için. İleriye dönük bilet satarak şu anki sıkıntılara bir tahlil arayışının sonucudur bu çalışma. Milletlerarası alanda ilerleyen projelerimiz var. İngiltere ile üniversiteler bazında dijitalleşme ve tiyatro üzerine. Üniversitelerle de irtibat halindeyiz tekrar alanın iyileştirmesi istikametinde bilhassa envanter oluşturma noktasında. Sanırım bu türlü özetleyebilirim.
7-15 Ağustos tarihleri ortasında Sakıp Sabancı Müzesi’nde “Adı Sanı, İsmi Cismi” ismini taşıyan sahne aktiflikleri dü Bu yıl dördüncüsü düzenlenen aktifliğin öncelikle geçmişinden başlamak istiyorum. Ortaya nasıl çıktı? Önceki yıllarda nasıl bir konsept vardı?
Emre Koyuncuoğlu: Kuzgun Acar’ın “Kuşlar” diye anılan soyut duvar heykelinin onarımı sonrasında IMÇ’deki yerine asılmadan evvel 2014’de Sakıp Sabancı Müzesi’nde bir mühlet sergilendi. O sırada ben, Yasemin Parıltı ve Sibel Horada, Sakıp Sabancı Müzesi’ne Kuzgun Acar’ın işlerinden esinlenerek evvelce projelendirdiğimiz çok disiplinli bir performansı müzede gerçekleştirmeyi önerdik. Kuzgun Acar’ın işlerinden ve Metin Deniz, Mehmet Ulusoy üzere devir sanatkarlarıyla yaptığı sahne için işlerden esinlenerek, provalarını ve dizaynını da müzede yaptığımız “Punta Atmak” isminde bir mask tiyatro gösterisini tıpkı vakitte sahnesini de Sakıp Sabancı Müzesi’nde kurarak sahneledik.
Bir sonraki yıl, Sakıp Sabancı Müzesi bizden yeni bir proje istedi. Bir dolunay gecesi için hazırlanmış “Gümüş Ay”ı yeniden Müze için projelendirip sahneledik. Çiğdem Borucu bu proje için müzik besteledi ve müzisyenlerle canlı bir performansı yönetti. Ben farklı şairlerin, edebiyatçıların; İstanbul, gece ve dolunay şiirlerinden/anlatılarından bir metin derleyip gösteriyi hazırladım. Yasemin Işık, Ai Wei Wei enstelasyonunun etrafına enstalasyon-sahneyi yerleştirdi ve kostümleri tasarladı. Zuhal Olcay da oyuncu/solist olarak yer aldı. Bu iki tecrübeden sonra, Sakıp Sabancı Müzesi ve Sabancı Vakfı; bu cins şovları çoğaltmak ve yazın bir kaç gün süren etkinlikler yapmayı düşündüklerini söyleyince; yere ilişkin projeler üreterek başladığımız şov sanatları aktifliklerine, oyun, çağdaş dans performans seçkileri eklemeye başladık ve derken her yıl zenginleşen bir sahne sanatları şenliğine evrildi.
Sanat direktörlüğünü üstlendiğim birinci Müzede Sahne 2016’da gerçekleşti. Öteki tüm sahne sanatları şenliklerinden farklı olarak tematik bir şov sanatları şenliği. Her yıl aşikâr bir tema üzerinden şov sanatları alanındaki işlerden bir seçki sunan Müzede Sahne’nin bu yılki başlığı; bilhassa pandemi periyodunda daha da artarak çoğalan; şiddet gören, zorlanan, tehdit altında yaşayan ve hayatını kaybeden bayanların sesi olması emeliyle “Adı Sanı, İsmi Cismi’.
Bayana yönelik şiddet sorunu azalmak bi yana maalesef gün geçtikçe daha da trajik bir hal alıyor. Siz de bu sürece kayıtsız kalmayıp bu yılki temayı buna göre belirlediniz…
Emre Koyuncuoğlu: Evet, aslında o denli bir jenerasyondan geliyorum ki, tam bugünkü uğraşın orta halkası. Annemle birlikte bir bayan uğraşının içine doğdum ben. Benim dönemimin ise daima bir alt temasıdır, bayan hakları ve bayana yönelik şiddet. Ben şov sanatları alanında iş üreten bir sanatçıyım ve daima bu alanda bu sorunsal hayatım boyunca önceliklerimden olmuştur, zira bir yandan da kendi gerçeğimdir. O nedenle, bilhassa İstanbul Mukavelesi uygulansın denilen bir devirde, İstanbul Sözleşmesi’nden imzanın geri çekilmesi tartışmaları başlayınca, sanırım sahnede spot altına alınacak tema; “kadına yönelik şiddeti” ve bayanın yaşadığı problemleri sıkıntı edinen oyunlardan yola çıkan bir tema oldu. Sabancı Vakfı’nın, Su-Gender’ın yaptığı işleri de biliyorum. Bu periyot genç jenerasyon bayan kuruluşlarının, örgütlerinin etkin bir çaba verdiği bu devirde biz de Müzede Sahne’yi bayan oyunlarına, bayan oyun müelliflerine ve bu alanda farkındalık üreten sivil toplum platformlarına ayırarak bir öbür sahne alanından dayanışma örneği göstermeyi ve bir ortada ileride neler yapabilirizi konuşmayı amaçladık. Bayan derken olağan “beyan önemli”. Kendini bayan olarak beyan eden herkesten bahsediyorum. O nedenle, “Adı Sanı İsmi Cismi” üzere ironik bir başlık seçtik. “Adı Sanı İsmi Cismi”; bildiğim kadarıyla şov sanatlarında “kadın temalı” gerçekleşecek birinci şenliği oldu. Bayan ve LBGTİ+ sanatkarların söyleyecek çok şeyi olduğunu biliyorum. Bu bahiste ortada çok da iş var, o nedenle bizden sonra da genişletilmiş tarifiyle “kadın temalı” aktifliklerin ardının geleceğine inanıyorum.
Pandemi sürecinde tiyatro sahneleri güç günler yaşadı. Aylarca hiçbir oyun sahnelenemedi. Bu dönemde yaşanan sıkıntılara da geleceğim lakin öncelikle Sakıp Sabancı Müzesi’nde sahnelenen temsillerle başlamak istiyorum. Nasıl bir seçki hazırlandı? Bu seçkinin hazırlanması basamağında hangi kriterler gözetildi?
Emre Koyuncuoğlu: Kriterlerimizin temelini şartlarımız belirledi. Salgın periyodu ve de yerin şartları. O nedenle Tiyatro Kooperatifi’nden oyun teklifleri isterken; bilhassa sahnede 3 kişiyi geçmeyecek, az dekorlu (yani bir saatte sökülebilir ve bir saatte kurulabilir) 1 saati geçmeyen oyunların başvurmalarını istedik. Yani öncelikle şartlar ön seçkiyi oluşturdu. Daha sonra müracaatlardan oyunları temamıza uygun ve birbirini tamamlayan, yani bayan temasına farklı perspektiflerden bakan, bu istikamette içeriğe sahip oyunlarla görüşmelerimiz başladı. Takımlar 6 aydır iş yapamadıklarından çok dağınık durumdaydılar. Tarih uygunluğu olan ve İstanbul’da olan takımları programımıza alıp, etkinliğimizi gerçekleştirdik.
Ayrıca; Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Bayan Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi (Su-Gender) işbirliğinde panel ve söyleşi ile birlikte Boğaziçi Üniversitesi Cinsel Tacizi Tedbire Kurulu, Okan Üniversitesi Cinsel Tacizi Tedbire ve Dayanak Çalışmaları Komitesi, Susma Bitsin, Mor Çatı ve Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun yer aldığı paneller de fiyatsız olarak gerçekleştirildi. Söyleşilerde bilhassa bayana şiddet, taciz ve hak arama mevzuları, bayanın sahnedeki temsiliyeti irdelendi.
Bu noktada sahnelenen oyunlara ilgi nasıldı? Beşerler kalabalık etkinliklere gelme konusunda rastgele bir tedirginlik yaşadı mı?
Emre Koyuncuoğlu: İlgi aslında kapasite üstüydü. Biz satışları Covid-19 nedeniyle aşikâr sayılara ulaşınca kapattık. Öncelikli olarak Sakıp Sabancı Müzesi marka olarak inanç veriyor, ancak ayrıyeten bakanlığın tüm dikkat çektiği konulara, ortamın aralıklı ve steril olması üzere bahislere epeyce itina gösterdik. Kulisler, tuvaletler özel olarak tekrar elden geçti. Başta herkes olağan ki tedirgindi. Hem seyirci hem de oyuncular. Gelseler de o tedirginliği görebiliyorsunuz ancak vakit içinde gerekli tedbirleri gördükçe rahatlıyorlar. Duygusal olarak çok motive edici geri dönüşler aldık. Oyuncular ve gruplarda altı ay sonra sahneye çıkmanın memnunluğunu ve bir karanlık periyot geçiyor galiba hissini çabucak alıyorsunuz. Kesim için çok itici bir güç oldu. Seyirciden de çok geri dönüş aldık. Ortak sıkıntıları paylaşarak toplumsallaşabilmek, insan kıymetlerini hatırlayarak toplumsallaşabilmek, takdir edebilmek, bedel üretimine şahit olmak, birlikte eğlenebilmek tabi çok motive eden duygusal olarak bir toplumu ayağa kaldıran dinamikler. Artık bu ülkenin tiyatrosunun, toplumumuzda “bir ihtiyaç” haline geldiğine bu müddette tanıklık ettim.
Yaz boyunca farklı yerlerde açık hava tiyatro şovları devam ediyor. Fakat önümüzdeki süreçte havaların soğumasıyla bu etkinlikler sürdürü Kapalı yerlerde bu tip aktifliklerin düzenlenmesi istikametinde ise hala bir çekimserlik var. Önümüzdeki sonbahar ve kış ayları hakkında öngörünüz nedir?
Yeşim Özsoy: Benim şahsi öngörüm sıkıntı geçeceği yolunda. Yerlerin açılmasıyla ilgili bir genelge var. Kurallar dahilinde yüzde 60 kapasiteyle açabilecek tiyatrolarımız. Bunun yanı sıra hijyen kuralları vs ile ekstra maliyetlerle karşılaşırken ayrıyeten seyircinin kapalı yerlere gelme konusundaki çekimserliğiyle de boğuşacaklar. Tüm bunlar alanı önemli manada etkileyecek. Açıkçası açabilirsiniz demekle bitmiyor iş. Bu süreçte tiyatroların ayakta kalabilmesi için daha ne yapılabilir ve ayrıyeten hijyen konusunu nasıl daha iyi geliştirilir şu an bunları araştırıyoruz. Ben kendi tiyatrom GalataPerform ismine bu devri bir değişim dönüşüm periyodu olarak tasarlamaya çalışıyorum ve bahar 2021e kadar bildiğimiz manada tiyatro yapmayacağım yüksek ihtimal. Farklı seyir teknikleri ve dijitalleşme üzerine yük veriyoruz. Lakin birden fazla tiyatro dönemi açmak üzere hazırlığını yapıyor. O denli ya da bu türlü bu virüsle yaşayıp evrileceğiz. Bunun için savunma yolları ve tahliller oluşturmak kural.
Bundan sonrası için bilhassa sonbahar ve kış aylarında Tiyatro Kooperatifi olarak ne üzere çalışmalar yapmayı planlıyorsunuz?
Yeşim Özsoy: Açıkçası çok ağır bir çalışma temposundan çıktık ve hala nefes almamız mümkün değil. Vakit ilerledikçe sorunlar de kronikleşiyor. Elimizden geldiğince bilhassa vergi konusunda indirim üzere kredi konusunda ısrarcı olup talepleri yetkili şahıslarla irtibatımız koruyarak iletiyoruz. Bunun dışında hijyen ve oynayan tiyatrolarımızdaki kurallar konusunda neler yapılabilir onu düşünüyoruz. Birlikte dayanışarak ayakta durmanın yollarını araştırıyoruz. Ortak depo, ortak yer üzere formülleri işletmeye çalışarak önemli maddi ve manevi birliktelik alanları yaratmaya çalışacağız. Zira iktisat konusunda önemli külfetler olacağını hissediyoruz. Yalnızca bizim alanımızda değil genel olarak Türkiye’de ve genelde. Kimi elde ettiğimiz hususların üzerine daha fazla gitmeyi ve yeni formüller üretmeyi istiyoruz ayrıyeten.
Müzik topluluğu pek konseri kaydetmeye ve sonrasında bunları biletli bir formda özel erişimle dinleyicilere sunmaya başladı. Gelecek periyotta internetten izlenebilecek oyunları görecek miyiz?
Yeşim Özsoy: Bu süreçte esasen dünyada tüm tiyatrolar oyunlarını çevrimiçi paylaşmaya başladılar. Evvel arşivler açıldı sonra bu tip projeler başladı. Türkiye’de birebir durum kelam konusu oldu. Biraz daha çekimser bir bakış açısı var lakin bu bahse. Zira tüm sanat kısımlarına nazaran canlı olanın vurgusuyla yaşayan bir alan bizimkisi. Tekrar de teatral olanı her yerde bulmak mümkün. Tiyatro bu periyottan kendini bu manada da geliştirerek ve evrilerek çıkacaktır diye düşünüyorum ben. Tüm dünyada olacağı üzere bizde de olacaktır.
Bu yıl, ayrıyeten; mesleksel alanda özel tiyatroları temsilen tiyatro bölümündeki üretim ve uygulama süreçlerinin iyileştirilmesi ile profesyonelleşmesini hedefleyen Tiyatro Kooperatifi’ni destekleyen Müzede Sahne’nin programı, salgının ağır tesirlerini yaşayan ve güç vakitlerden geçen sahne sanatlarıyla “dayanışma”nın kıymetine dikkat çekti.
Emre Koyuncuoğlu: Dünyada ve tabi ki ülkemizde sahne sanatkarları salgın nedeniyle büyük bir kriz yaşarken Sakıp Sabancı Müzesi ve Sabancı Vakfı, Müzede Sahne aktifliğiyle ve yıllar içinde oluşan açık alan tecrübesiyle bir öncülük yapmış oldu. Covid 19 salgını nedeniyle daha çok açık alanlarda sanatsal buluşmaların gerçekçi olduğu bir periyotta, açık havada etkinlikler nasıl olur, kimlerle, ne biçimde buluşmalar olmalı, bölüm nasıl desteklenmeli tartışmaları sürerken Müzede Sahne aktifliği somut bir örnek olarak Tiyatro Kooperatifiyle dayanışarak, hem alanda etkinliklere start verdi hem de bir ortada duruşların olabilirliğini gösterdi. Kültür bölümünün üreticileri, destekçileri ve işçileriyle birlikte bize çaba etme ve kıymetlerimizi muhafaza ve dayanışma ismine bir ortaya gelme fırsatı doğdu. Bu yıl birinci sefer gerçekleşen bir birlikteliğe imza attık ve bu manada bizden sonraki etkinliklere örnek oluşturduk. Covid 19 periyodunda bir ortaya gelmiş 60 tiyatro topluluğunun temsilcisi olan Tiyatro Kooperatifi ile birlikte aşikâr kıstaslar belirleyerek bir dayanışma örneği oluşturduk. Kıstaslar açık ve netti. Ayrıyeten Tiyatro Kooperatifi’nin #BizdeYerinAyrı kampanyasını da destekleyerek etkinliğimizde yer alamayan tiyatrolara da ulaşmayı amaçladık.
ihsan.dindar@milliyet.com.tr
Milliyet