Üniversiteye hazırlanan gençler, çocuklarına iyi bir gelecek sunmayı hedefleyen aileler, yaptığı işten ve gelirden şad olmayanlar… Herkesin ortak gayesi iyi bir meslek. Teknolojinin hayatımızın kesimi olmasıyla pek çok meslek kayboldu ve pek çok yeni meslekle de tanıştık. Önümüzdeki devirde değişimin daha süratli olacağı düşünülüyor ve herkesin başında birebir soru var: Gelecek hangi mesleklerde? Zira klâsik iş tarifleri ve konumlar artık geçerliliğini yitirdi. Pekala, bunun net bir karşılığı var mı? Bu soruyu, MEF Üniversitesi Rektör Yardımcı Prof. Dr. Erhan Erkut’a yönelttik. Mevzuya farklı yaklaşan Erkut’un görüşleri şöyle :
Yaşlılar maksat kitle
Sizce geleceğin meslekleri neler?
Temel sorulması gereken soru geleceğin sıkıntılarının ne olacağı? Sonuçta geleceğin meslekleri, geleceğin sorunlarından doğacak.
Geleceğin problemlerinin ne olacağı konusunda iki değerli kaynak bize yol gösteriyor. Bunlardan Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının Sürdürülebilir Kalkınma Maksatları şöyle: Yoksulluğa son; açlığa son; sıhhat ve kaliteli hayat; nitelikli eğitim; pak su ve sanitasyon; erişilebilir ve pak güç; beşere yakışır iş ve ekonomik büyüme; sanayi, yenilikçilik ve altyapı; eşitsizliklerin azaltılması; sürdürülebilir kentler ve topluluklar; sorumlu üretim ve tüketim; iklim hareketi; sudaki hayat; karasal ömür; barış, adalet ve güçlü kurumlar; hedefler için paydaşlıklar. İkincisi de toplumun en büyük sorun ve fırsatlarına işaret eden “Megatrends” (devasa yönelim) raporları. Temel devasa yönelimler ise kentleşmenin hızlanması, teknolojideki gelişmeler, ekonomik gücün Batı’dan Doğu’ya kayması, demografik değişimler ve iklim değişikliği.
Pekala nasıl olacak?
Kentleşmenin hızlanması kent problemlerini da büyüteceğinden, bunların tahliline katkıda bulunabilecek bilgi ve maharetlere sahip olanlar, geleceğin aranan çalışanları olacak. Bunun için var olan üniversite programlarının üzerine ek bilgilerin ve yetkinliklerin konulması gerekli. Gelecekteki devkentlerin meselelerini bugünkü mühendisler, dizayncılar, toplumsal bilimciler çözecek. Emsal halde iklim değişikliğini geriye çevirebilmek için gereken temel bilgiler mühendislik programlarında veriliyor. Ancak bilginin kullanım ve uygulama alanı değişmeli. En değerlisi toplumsal bir mutabakatla ülke stratejisi belirlenmeli. Pak güce giden yol birçok programdan geçer. Makina, elektrik, kimya, inşaat, sanayi ve bilgisayar üzere mühendisliklerin yanı sıra hukuk, eğitim, sosyoloji, siyaset bilimi, iktisat, işletme programlarındaki öğrencilerin pak güç konusunda bilgilenmesi gerek.
Türkiye’yi derinden etkileyecek olan devasa yönelimlerin başında demografik sarsıntı geliyor. 65 yaş üzeri nüfusun 50 yıl sonra 25 milyonu geçecek olması günümüzün gençleri için kıymetli bir sorun, zira devletin karşıladığı sıhhat ve emeklilik sistemleri yaşlıların sayısının artmasıyla çökecek. Ama her sorun beraberinde fırsatlar da getirir. Örneğin ferdî finans danışmanlığı, önleyici sıhhat üzere yaşlıların aldığı hizmetlerin talebi süratle artacak. Yaşlılara konut, yemek, idman, toplumsal faaliyet, eğitim üzere hizmetlerin yanında kullanacakları teknolojiler de büyük pazarlar oluşturacak. Fizyoterapi, gerontoloji ve yaşlı hemşireliğine talep artacak.
Kesinlikle teknoloji olacak
Üniversitelerde bu alanda verilen eğitimleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de piyasanın muhtaçlıkları ile üniversite kontenjanları ortasındaki bağ zayıf. Üniversiteler, iş dünyasının gereksinimlerine daha çok kulak vermeli. Gençlerin iş bulabilmesi için kıymetli olanyetkinlikler ve maharet. Üniversitelerde program açmak kâfi değil. Örneğin “Yapay zekâ mühendisliği” açıldı. Bu programlar aslında çağdaş bir bilgisayar mühendisliği programı. 30 kontenjanlı yapay zekâ mühendisliği programı açarak yeni iktisada ayak uyduramayız. Asıl yapılması gereken yapay zekânın her alanı etkileyeceğinin farkına varıp her programa yapay zekâ modülü koymaktır. Tüm programların kazanımları gözden geçirilmeli ve geleceğin problemleriyle ilgili hususlar programlara entegre edilmeli.
Gençler, kendilerini nasıl geliştirmeli?
Teknoloji okuryazarı olmayanların gelecekteki iş dünyasında kendilerine yer bulması çok sıkıntı. Her alanda süratle data üretiliyor. Her meslekte bilgileri toplamak, tahlil edebilmek ve mana çıkarabilmek çok kıymetli olacak. Her mesleğin içine yapay zekâ girecek. Ama bununla baş edebilmek için yapay zekâ mühendisliği okumak gerekli değil. Hangi programda olurlarsa olsunlar öğrencilerin yapay zekâ alanında bir yandala muadil bilgiye ulaşmaları gerek. Başka kıymetli bir mevzu da gelecekte başarılı olacak insan gücünün özellikleri ve gelecekte sahip olunması gereken yetkinlikler. 21. Yüzyıl yetkinliklerini şöyle özetleyebiliriz: Öğrenme ve İnovasyon (eleştirel düşünme ve sorun çözme, irtibat ve işbirliği), Okuryazarlıklar, Ömür ve Meslek Maharetleri (esneklik, ahenk sağlayabilirlik, inisiyatif alma, toplumsal ve kültürlerarası yetkinlikler, üretkenlik ve hesap verebilirlik, liderlik ve sorumluluk). Özetle geleceğin meslekleri yerine geleceğin sorunlarına odaklanmalı ve gelecek için gereken yetkinliklerimizi geliştirmeliyiz.
Pak güce giden yol birçok programdan geçecek. Makina, elektrik, kimya, inşaat, sanayi ve bilgisayar üzere mühendisliklerin yanı sıra hukuk, eğitim, sosyoloji, siyaset bilimi, iktisat programlarındaki öğrencilerin pak güç konusunda bilgilenmesi gerekiyor.
Diplomanın ömrü 5 yıl
Prof. Dr. Erhan Erkut, şu öngörülerde bulunuyor.
90-110 yıl yaşayacaksınız; 40-60 yıl çalışacaksınız
10-30 sefer iş değiştireceksiniz
Üniversite diplomasının raf ömrü 5 yıl
30 yıl içinde, şimdiki mesleklerin bir kısmı yok olacak; tümü form değiştirecek; birçok yeni meslek doğacak
Geleceğin geçer akçesi: adaptasyon/evrilme yetkinliği
Yükselen kısımlar
Üniversite tercihlerinde sıhhat, hukuk üzere beğenilen programların yanı sıra geleceğin meslekleri olarak tanımlanan yeni programlar da birinci sıralarda yer almaya başladı. Yükseköğretim Konseyi (YÖK), adayların yanlışsız kısım tercihinde bulunmaları için 2019’dan itibaren YKS Tercih Kılavuzu’nda geleceğin mesleklerine yer verdi. Bu kapsamda Bilgi Güvenliği Teknolojisi, Yapay Zekâ Mühendisliği, Yazılım Geliştirme, Dijital Medya ve Pazarlama, Hibrid ve Elektrikli Taşıtlar Teknolojisi, Çok Boyutlu Modelleme ve Animasyon üzere lisans ve ön lisans programları kılavuzda yer aldı. Geçen yıl listeye İnsansız Hava Aracı Teknolojileri ve Operatörlüğü, Engelliler İçin Takviye Programı, Yapay Zekâ ve Bilgi Mühendisliği programları da girdi.
Yaratıcılık öne çıkıyor
TEDMEM’in İşlerin Geleceği ve Geleceğin İşleri bülteninde, teknolojik gelişmelerle birlikte, önümüzdeki yıllarda yeni işlerin ortaya çıkması ve muhakkak hünerlerin kıymet kazanmasının yanı sıra bugün var olmayan kesimlerle de tanışacağımız, var olan kimi dalların giderek büyüyeceği öngörülmekte.
Genel olarak insanların yaratıcı potansiyellerinin teknoloji yardımıyla açığa çıkarılması üzerine heyeti bu kesimler Yaratıcı İktisat, Siber İktisat, Beşere Yönelik Hizmetler, Çevreyi Muhafaza ve Yeni Teknolojiler olarak gruplanabilir. Gelecekte bu kesimlerin büyümesiyle birlikte istihdam imkanlarının da büyümesi beklenmekte.
Türkiye’de önemli iş gücü planlamasına muhtaçlık var
Türk Eğitim Derneği’nin (TED) niyet kuruluşu TEDMEM’in İşlerin Geleceği ve Geleceğin İşleri başlıklı değerlendirmesinde, Türkiye’ye dair değerli bilgiler yer alıyor. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı’nın (TTGV) gerçekleştirdiği araştırmaya nazaran teknolojik gelişmelerden öncelikle etkilenecek dallar otomotiv ve yan sanayi, makine, beyaz eşya, besin ve içecek, dokuma ve kimya olacak.
Türkiye’deki uzmanlar önümüzdeki yıllarda en fazla talep görecek işlerin ise endüstriyel data uzmanlığı, robot koordinatörlüğü, IT/IoT tahlil mimarlığı, bulut hesaplama uzmanlığı, bilgi güvenliği uzmanlığı, şebeke geliştirme mühendisliği, 3D yazıcı mühendisliği, endüstriyel kullanıcı arayüzü tasarımcılığı ve giyilebilir teknoloji tasarımcılığı olacağını düşünüyor. Gelecekte talep görmesi beklenen işlere bakıldığında, tümünün üst seviye bilişsel, toplumsal, duygusal ve teknolojik hünerler gerektiren işler olduğu görülüyor.
Alt sıralarda bulunuyor
Lakin, Türkiye’nin geleceğin maharetlerine ve nitelikli iş gücüne sahip olmak için önemli bir planlama yapması gerekiyor. Coursera tarafından 2019’da yayımlanan Global Marifet Endeksi Raporu kapsamında 60 farklı ülkeden 38 milyon kişinin dataları kullanılarak farklı ülkelerdeki kullanıcıların çeşitli becerilerdeki yeterlikleri belirlenmiş ve buna nazaran ülke sıralamaları oluşturulmuş.
İşletme, teknoloji ve data bilimi olmak üzere üç ana başlıkta gruplanan toplam 18 marifet alanına odaklanan raporda, ülkelerin her bir maharet alanındaki yüzdelik pahaları belirlenmiş ve ülkeler buna nazaran en ileri (76. yüzdelik ve üzeri), rekabetçi (51. ve 75. yüzdelikler arası), yükselen (26. ve 50. yüzdelikler arası) ve geride kalan (25. yüzdelik ve altı) olmak üzere dört kümede sıralanmış. Bir tablo halinde paylaşılan bilgilere nazaran, Türkiye’nin her üç marifet alanında da geride kalan ülkeler kümesinde yer aldığı görülüyor. Örneğin İşletme’de yüzdelik bedeli 7, Teknoloji’de 12, data bilimi alanında da 7. Raporda ayrıyeten Türkiye’deki kullanıcıların birçoklarının önümüzdeki yıllarda iş gücünde talep edilecek üst seviye maharetlere sahip olmadığına dikkat çekiliyor.
YARIN: Sanayi 4.0, Tarım 4.0 nedir? Robotlar işlerimizi elimizden alacak mı? STEM+A akımı neleri değiştirecek?
Milliyet