TBMM’nin, 20 Ocak 1921’de Birinci İnönü Zaferinin kazanılmasından 10 gün sonra Ulusal Gayret ortamında kabul ettiği Teşkilatı Esasiye Kanunu, Kuvayı Ulusala ruhunu yansıtır. 23 Nisan 2020’de 100’üncü yılı kutlanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, yaklaşık yedi ay sonra 18 Kasım 1920’de yapılan 99’uncu toplantısında, cephelerde savaşılırken, ülkenin gelecekteki idare biçimini de belirleyecek kıymetli yasa tasarısının görüşmelerine başlar. Birinci hususunda “Hâkimiyet bila kaydü kaide milletindir. Yönetim yolu, halkın mukadderatını şahsen ve bilfiil yönetim etmesi temeline müstenittir” yazılı 85 sayılı “Teşkilatı Esasiye Kanunu Layihası (Anayasa tasarısı), iki ay süren görüşmelerden sonra, Meclis’in fakat 20 Ocak 1921 tarihli 135. toplantısının ikinci oturumunda kabul edilir. 23 husus ile bir süreksiz husustan oluşan anayasa görüşmelerinin uzun sürmesinin nedeni; kimi milletvekillerinin, İstanbul’daki padişah ve işgal altında uygulanmasa da fiilen yürürlükte bulunan Osmanlı anayasası varken, diğer bir anayasanın kabul edilmesine karşı çıkmalarıdır. Hilafet ve saltanat konusunun daima gündeme getirildiği bu muhalefet, Mustafa Kemal Paşa’nın, saklı oturumda, hilafet ve saltanat makamına karşı çıkmayan, lakin Padişah ve Halife Vahdettin’in İngilizlerle işbirliği içinde olduğunu, hainlik ettiğini anlatan ve Meclis’in, milletin geleceğine el koyduğunu ispat ettiğini kaydeden konuşmasıyla aşılır.
Hâkimiyet milletin
Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda kıymetli bir basamak olan 1921 Anayasası’nın birinci üç hususu, ileride idare biçiminin cumhuriyet olacağının âdeta habercisidir:
Husus 1: Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. İdare biçimi, halkın kendi yazgısını direkt ve fiilen yürütmesi aslına dayanır. Unsur 2: Yürütme erki ve yasama yetkisi, ulusun tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisinde belirlenir ve toplanır. Unsur 3: Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir ve hükümeti, “Büyük Millet Meclisi Hükümeti” unvanını taşır. İhtilal anayasası Anayasa hukukçuları da 1921 Anayasası’nı, “yeni Türkiye devletinin kuruluşunu tescil eden en değerli ihtilal yasası olarak” değerlendirirler; lakin, “devletin başşehrini saptanmaması, devlet başkanlığı makamı ile idare sisteminin belirtilmemesini” eksiklik olarak görürler. Buna rağmen; egemenliğin halka ilişkin bulunduğunun belirtilmesi, yürütme ve yasama yetkisinin Büyük Millet Meclisi eliyle yürütülmesi ve Meclis’in, halkın oyuyla seçilmesine ait kararların, idare biçiminin bir cumhuriyetten diğer bir manası olamayacağını ortaya koyduğunu da kaydederler. Yalnızca Meclis’in fiili oluşumunu yasal kılan bir anayasa üzere görülmesine rağmen, 1921 Anayasası’nda saltanattan ve halifeden hiç kelam edilmez; “egemenlik kayıtsız kuralsız milletindir” unsuru vurgulanır; padişah ve onun sürdüğü saltanatı anayasal manada durmaktadır, lakin egemenliğin kaynağında artık onun olmadığı da açıkça belirtilmektedir.
Bristol kripto ile bildirdi
Amerika’nın 1919’un sonlarında İstanbul’da “yüksek komiser” olarak görevlendirdiği Tuğamiral Mark Lambert Bristol, 13 Nisan 1921 tarihli bir kriptoyla ülkesinin Dışişleri Bakanlığına birtakım evraklar gönderir. Bristol bu kriptonun ön yazısında, Anadolu’da olup bitenlerle ve bilhassa Ankara Hükümetinin etkinlikleriyle ilgili doyurucu bilgi elde edebilmenin zahmetinden şöyle kelam eder: “Anadolu’da olup bitenlerle ve bilhassa Angora hükümetinin etkinlikleriyle ilgili doyurucu enformasyon elde edebilmek lakin çok ender olarak mümkün olabilmektedir. Bununla birlikte, yakınlarda Angora hükümetinin yayımı olan Anadolu Ajansı’nın aşikâr bir ölçüde propaganda materyaliyle birlikte, bu hükümete ilişkin çok ölçüde doküman, not vb. içeren çok sayıda bültenini ele geçirdim. Kimilerini ilişikte gönderiyorum.”
Bristol’ün kriptosunda kelamını ettiği evraklar ortasında, Büyük Millet Meclisi’nin 20 Ocak 1921’de kabul ettiği “Teşkilatı Esasiye Kanunu”nu duyuran ve TBMM’nin kabul ettiği bu birinci Anayasanın içeriğine ait bilgi verilen Anadolu Ajansı bülteni de bulunmaktadır.
Milliyet
