Osmanlı devrinde artan salgın hastalıklarla gayret için aşı çalışmaları ve uygulamalarının üzerinde değerle duruluyordu. Bu kapsamda yabancı ülkelerdeki aşı çalışmaları takip edilerek bu çalışmalar için telkıhhaneler (aşı evleri) ve bakteriyolojihaneler kuruldu.
Ayrıyeten rastgele bir vilayet, kaza ve yerleşim yerinde salgın hastalık ortaya çıkması durumunda buralara gereksinim duyulan hekim, sıhhat işçisi, materyal ve aşı hemen gönderildi, aşı uygulamalarının yaygın formda tatbiki için nizamnameler çıkarılıp burada yer alan kararların uygulamasının da takibi yapıldı.
Aşı çalışmaları çiçek hastalığıyla başladı
Birinci aşı çalışmaları ise çiçek hastalığıyla çaba kapsamında ortaya çıktı. Hastalığın önlenmesine yönelik 1885’te Aşı Nizamnamesi yayımlandı. Bu nizamname 1894 ve 1915 yıllarında yapılan eklerle genişletildi.
Öğrencilerin çiçek aşısı yaptırması mecburî oldu
Nizamnameyle, özel ve genel okullardaki hastalık belirtisi bulunmayan kız-erkek bütün öğrencilerin çiçek aşışı yaptırması mecburî tutuldu.
Bu kapsamda okulların hangisine olursa olsun girmek isteyen çocukların, aşılı olması ve yaptırdığı aşının da tutmuş olduğuna dair evrakının (Şehadetname) bulunması kural koşuldu.
Hükümet tarafından nizamname çıkarıldı
Bu dokümanların Daire-i Tıbbıye-i Mülkiye tarafından düzenlendiği aktarılan nizamnamede şu kararlara yer verildi:
“Aşı yalnızca hükümet tarafından görevlendirilmiş aşıcılar yahut idare-i tıbbıye tarafından onaylanmış tabip, cerrah ve icazetnameli aşıcılar tarafından yapılabilir.
Aşıyı yapan yetkili, aşı yapılan çocuk ismi yazılarak üstte bahsedilen aşı evrakını mühür yahut imza altına alır. Evrakı olmayan çocuklara kayıt yapan okul idarecileri hakkında ceza kanununa nazaran süreç yapılır.”
Devlet memurları için aşı kuralı konuldu
Nizamnamede ayrıyeten, “Devlet memuriyetine birinci kez başlayacak bütün devlet memurları da aşı olmak zorundadır. Yenidoğan çocuklara 6 ay içinde aşı yapılması mecburidir. Aşı süreci her beş yılda bir tekrar edilecektir” denilerek çiçek hastalığıyla gayret kapsamında devlet organlarında alınan tedbirlere yer verildi.
Osmanlı devrinde de aşı fiyatsız yapıldı
Aşıların, Kovid-19 aşısında olduğu üzere Osmanlı periyodunda de fiyatsız yapıldığı bilgisi ise “Aşılar Mekteb-i Tıbbıye içindeki muayenehanede ve İstanbul’da nöbet yerlerinde bulunan tabip, cerrah ve aşıcılar tarafından, öteki vilayetlerde ise görevlendirilmiş aşıcılar tarafından ve fiyatsız yapılır” tabirleriyle nizamnamede yer aldı.
Ayrıyeten 1915 nizamnamesi ile 19 yaşının sonuna kadar bütün şahısların en az üç kere aşılanması zaruriliği getirildi.
Nizamnamede, “Bütün ahaliyi fiyatsız olarak aşılamak maksadıyla kent ve kasabalarda belediyeler tarafından aşılama merkezleri kurulacak, ayrıyeten belli vakitlerde bunlara ilaveten gerektiği vakitlerde köylere mahalli hükümet tarafından aşı memurları gönderilecektir. Bu nizamnameler uygulama safhasında da titizlikle takip edilmiş ve aksaklık çıkan istikametleri tadil edilmiştir.” sözleri kullanıldı.
Kuduz aşısını öğrenmek için Paris’e gittiler
Öte yandan arşiv kayıtlarında, Pasteur’ün kuduz aşısına yönelik çalışmalarını sürdürebilmek ismine devrin devlet liderlerine maddi katkı için gönderdiği yazıya ait Paris’te açılan cemiyete Zoeros Paşa ile 10 bin frank yardım gönderilmesi ve Sultan 2. Abdülhamid tarafından Pasteur’e Mecidi Nişanı verilmesine ait dokümanlar de bulunuyor.
Pasteur’ün bulduğu kuduz aşısını öğrenmek için Paris’e giden Seririyat Muallimi Mirliva Zoeros Paşa ile beraberindeki (Kaymakam Tabip Hüseyin Remzi ve Hüsnü Bey) arkadaşlarının deneyimlerinden herkesin istifade etmesi hedefiyle Mekteb-i Tıbbıye’nin uygun bir yerinde, içinde gazhane ve çeşmesi bulunan bir laboratuvar inşa edilmesi de yeniden Osmanlı’daki aşı geliştirme çalışmalarına verilen ehemmiyeti ortaya koyuyor.
Tarihi evraklarda ayrıyeten Alman Tabip Koch’un verem hastalığını tedavi etmek üzere bulduğu ilacın, Dersaadet’te inşa edilen hastanede incelendikten sonra kullanımına müsaade verileceği, bu nedenle öncesinde hiçbir yerde kullanılmaması gerektiğine ait bilgiler bulunuyor.
Hayvanlara yönelik aşı çalışmaları da yapıldı
Dokümanlarda, salgın hastalıkların yalnızca insanlarda değil hayvanlarda da tesirli olması nedeniyle hayvanlara yönelik aşı uygulamalarının da yaygın olarak kullanıldığı bilgisine yer verildi.
Buna nazaran Bakteriyolojihane Müdürü Mösyö Nikol tarafından birkaç sene içerisinde hayvanların yüzde 90’ının telef olmasına sebep olan sığır vebası konusunda hayvanların kanı üzerinde yaptığı inceleme sonucu hastalık nedeni mikrobun bulunması, böylelikle hastalığın yayılmasını önleyici aşının uygulamaya konulması ve bunun gazetelerde ilan edilmesi bilgileri de evraklarda görülüyor.
Evraklarda ayrıyeten, büyükbaş hayvanlardaki çiçek hastalığına ait aşıevi kurulması ve masraflarının Umur-ı Tıbbıye-i Mülkiye Nezareti bütçesine ek edilerek ödenmesi hakkında padişah iradesi yer alıyor.
Dokümanlarda, Osmanlı periyodunda aşılama sürecinin gerçek ilerlemesi için kimi vilayetlere aşı kalemi gönderildiği ve birtakım mahallelerde salgın hastalıklara karşı aşılamanın zarurî tutulduğu da aktarılıyor.
Okullar tatil edilip dezenfeksiyon yapıldı
Öte yandan difteri, kabakulak, kızamık, kuşpalazı üzere salgın hastalıklar sebebiyle de okulların tatil edilip dezenfekte edildiğine dair birçok doküman de arşivlerde yer alıyor.
Osmanlı devrinde de “Sürekli hami hekimlik kapsamında ne yapılmalı?” sorusuna cevap arandığını belirten Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Prof.Dr. Uğur Ünal, şunları kaydetti:
“Aşı temini ve üretimi için hem içerde çalışmalar yapılmış hem de yabancı ülkelerdeki çalışmalar takip edilmiştir. Bunun için gerektiğinde yabancı tabip ve uzmanlardan yardım alınarak telkıhhaneler kurulmuştur.
Salgına sebep olarak görülen birtakım besinler yasaklandı
Salgının niteliğine nazaran salgına sebep olarak görülen kimi besin eserlerinin satışı süreksiz olarak yasaklanmıştır.
Salgının yayılmasını önlemek hedefiyle okullar tatil edilmiştir. Bu tıp salgınların rastgele bir yerde ortaya çıkması durumunda da o bölge yahut yerleşim yeri kordon altına alınmak suretiyle salgının o bölgeden dışarıya yayılması engellenmiş ve gerekli sıhhat işçisi ile tıbbi gereç sevkiyatı yapılmıştır.
Salgın diğer bir ülkedeyse gelenler karantinaya alınıyordu
Salgının öteki bir ülkede ortaya çıkması halinde de oradan gelen yolcu ve emtiaya karantina ve dezenfeksiyon süreçleri uygulanmıştır. Bunun için karantinahaneler kurulmuştur.”
Milliyet
