Cumhurbaşkanı Atatürk, Büyük Zafer’in nasıl kazanıldığını, 1932-1933 yıllarında ABD’nin Ankara Büyükelçisi General Charles H. Sherrill’e kroki çizerek anlatır. Ankara’da 20 Mayıs 1932’de inanç mektubunu sunarak vazifeye başlayan ABD Büyükelçisi General Sherrill, 29 Mart 1933’te veda ziyaretinde bulunuşuna kadar Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal ile yaptığı görüşmeleri, 1934 yılında “Mustafa Kemal- İnsan, Yapıtı, Ülkesi” isimli bir kitapta toplar. Sherrill, bu kitabında, görüşmeleri sırasında Atatürk’ün “bizzat çizdiği”ni belirttiği “kroki”lere de yer verir. Prof. Dr. Hikmet Özdemir, Sherill’in kitabıyla ilgili incelemesinde, bu krokilerin, “Türk askerî tarihçiliği açısından çok değerli birer evrak olmanın ötesinde; Türk İstiklal Harbi’nin öğretiminde kelam konusu muharebelerin anlatımı gayretlerinde Başkomutan’ın kendi kaleminden süper bir katkı” olduğuna işaret eder.
General Sherrill, kitabında, Mustafa Kemal’in, “Türklerin hürriyeti ve Türkiye’nin yabancı düşmanlardan temizlenmesi için yaptığı yorucu çalışmasının hiçbir devrinde, uzun Sakarya savaşı ile daha kısa süren Dumlupınar savaşı başlangıcı ortasındaki 11 aylık devredeki (1921 Eylül’ünden 1922 Ağustosu arası) kadar yorulmadığını ve uğraş göstermediğini” kaydediyor.
Başkomutan, Büyük Taarruz’dan evvel poligonda mavzerle ateş talimi yaparken.
Kusursuz plan
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, Sherrill ile sohbetinde, bu yorucu on bir ayın öyküsünü anlatmaya, “Evvela, benim Ankara’da Büyük Millet Meclisi ile olan bağlarımı gözden geçirelim” diyerek başlar. Sherill, bu hususa ait özetle şunları aktarır: “Bizzat anlattığına nazaran, Sakarya savaşından evvel, Meclis’in kendisine verdiği Başkumandanlık yetkisi, makul bir müddet içindi ve bu da sona ermişti. Çabucak bütün Meclis, bütün millet, Yunanları Anadolu’dan atacak ve Sakarya’dan çok daha ezici bir darbenin çabucak indirilmesini istiyordu. Mustafa Kemal ise bu türlü bir darbe için çok büyük ve etraflı bir hazırlığın gereğini biliyordu. Ama Ankara’da siyasetçiler sabırsızlanıyorlardı. Meclis’e giderek konuştu. Başkumandanlık konusunda altı aylık sonun kaldırılmasında ve devamlılığında ısrar etti. Meclis, Mustafa Kemal’in talebini kurallı kabul etmişti… Süresiz Başkumandanlık yetkisi karşılığında Meclis’in istediği Yunanlara karşı çabucak taarruzdu. Gazi’nin bunlara karşı verdiği karşılık kısaca ‘Henüz vakit gelmemiştir, büyük ölçüde hazırlığa muhtaçlığımız var’ olmuştu. Bu müddet içinde cephede de boş durulmuyordu. Kuzeyde Eskişehir’e, güneyde Afyonkarahisar’a kadar uzanan 120 kilometrelik Yunan çizgisi mütemadiyen destek edilmişti… Ankara’ya yakınlığı sebebiyle Eskişehir, Yunanlar tarafından Afyonkarahisar’dan daha değerliydi ve Yunanların ana kuvvetleri Eskişehir’de idi. Fakat, karşılarında da Türklerin ana kuvvetleri yer almıştı. Lakin Mustafa Kemal, Afyonkarahisar’ın büyük stratejik değere sahip olduğuna inanıyordu. Zira burası, 300 kilometre aşağıda, İzmir demir yolunun kavşak noktasıydı ve Yunan kuvvetlerinin gereç ve erzak ikmali bu yoldan yapılıyordu. Bu yüzden Yunanlar burasını yalnız üç sıra dikenli telle çevirmemişler, her türlü tahkimatı yapmışlardı. Bu istihkâmları gezen İngiliz askerî istihkâmı ve mühendisleri, buranın alınmasının mümkün olamayacağını söylemişlerdi.”
General Sherrill, değerlendirmelerine şöyle devam eder: “Savaşın yine başlamak üzere olduğu bugünlerde, her iki tarafın kuvvetlerinin mevcudu, karşılıklı olarak yapılan hazırlıkların büyüklüğünü göstermekteydi. O vakit, Yunanların 130 bin piyadesi, 1300 süvarisi ve 348 topu vardı. Türklerin ise 98 bin 670 piyadesi, 5 bin 286 süvarisi ve 323 topu bulunuyordu. Bu sayıların karşılaştırılmasıyla ortaya çıkacak durum şuydu: Her iki tarafın top sayısı istikrarlıydı. Türklerin süvari ve Yunanların ise piyade mevcutları fazlaydı. Lakin, Türklerin piyade bakımından
zayıflık derecesi, Sakarya’da olduğu üzere büyük değildi.”
‘KAN DÖKÜLMESİN’
Mustafa Kemal üzere büyük bir taktikçinin, aylar süren hazırlıkları gizlemek için elden gelen bütün çabayı gösterdiğini anlatan Sherrill, bu sırada, Fethi (Okyar) Bey’in Londra’da İngiltere Başbakanı Lloyd Georges’u, Yunanların kan dökülmeden Anadolu’yu terk etmeleri konusunda ikna etmek için çalıştığını ve Mustafa Kemal’in de sahiden bunu istediğini belirtir.
Fethi Bey’in Lloyd Georges’u ikna için gösterdiği gayret beklenen sonucu vermeyeceği anlaşılmaktadır. Herkes dikkat kesilmiş hadiselerin gelişmesini beklemektedir. Sherrill, o günleri şöyle kıymetlendirir: “Bütün gözlerin dikkat kesilmesine ve kulakların kirişte bulunmasına karşın, Türk Başkumandanı’nın taarruz saatini tespit etmesini, taarruz stratejisi ve teferruatı için generallerle görüşmesini, tekrar tıpkı niyetle bir büyük askerî toplantı yapmasını ne Ankara ne Yunanlar ve ne de bütün dünya anlayamayacak, bilemeyecekti.
Futbol maçı
Başkumandan’ın 28 Haziranda, Akşehir’de bir futbol maçında hazır bulunacağı basın yoluyla resmen duyurulur. Ankara’dan kısa bir ayrılık için akla yakın gelen bu formül, Mustafa Kemal’e yalnızca bir futbol maçında bulunmanın zevkini vermekle kalmayacak, tıpkı vakitte ne konuştuklarına kimsenin kulak kabartmayacağı bir yerde, birtakım subaylarla görüşmek fırsatını sağlayacaktı. Ankara’ya dönerken, gece karanlığında Türk sınırlarının merkezine vararak tümen ve kolordu kumandanlarıyla toplanıp taarruz saati ile birlikte düşmana indirilecek kesin darbenin bütün teferruatını görüşecek ve nihayet futbol maçını seyretmenin verdiği neşeyi yüzünde taşıyarak Ankara’ya dönecekti.”
SÖYLENTİ ÇIKTI
Bu sırada, Ankara’da Hükümetin savaş planları konusunda kararsızlık içinde bulunduğuna dair söylentiler çıkarılır. Bu yoldaki haberlere gazetelerde yer verilir. Bu söylentiler Türk ordusunun daha bir müddet rastgele bir harekette bulunamayacağı kanısını uyandırmaktadır. Bilhassa Yunanlar bu türlü düşünmektedir. Dünya basınında da, “Kayıtsızlığa alışmış Türklerden ne beklenir ki!” yolunda yazılar çıkar.
Lakin, durum hiç de bu türlü değildir. Eskişehir’de, güçlü Yunan ordusunun karşısında bulunan Türk kuvvetleri gizlice ve gecenin karanlığında, yaya olarak güneye iner ve Afyonkarahisar demir yolunun kavşak noktası ile etrafına ve kentin güneyinde bulunan Dumlupınar zirvelerinde mevzilenir. Türk birliklerinin buralarda bulunabileceğini kimse hatırından bile geçirmiyordu. Eskişehir’deki üç Yunan tümeninin karşısında yalnızca bir Türk alayı bırakılır. Ancak bu alay geceleri, burada Türk tümenleri varmış imgesini vermek için bol bol ateş yakıyor, gündüzleri de çok sayıda tümenin yapabileceği kadar toz duman çıkarıyordu.
Çay ziyafeti
O günlerde Ankara’da; Başkumandan’ın Çankaya’da büyük bir çay ziyafeti vereceği haberi yayılır. Lakin Mustafa Kemal, bir gece evvelce arabasına atlamış ve Konya’ya gerçek hareket etmiştir. Başkomutanlık, Genelkurmay ve Batı Cephesi karargâhları, 25 Ağustos’ta muharebenin yönetileceği Kocatepe’nin güneybatısındaki ordugâha nakledilir. Mustafa Kemal, 26 Ağustos 1922 sabahı saat 5.30’da taarruz buyruğunu vermiştir. Tam dakikasında, Türk topçusu, piyade hamlesini hazırlamak üzere toplarını ateşler. On beş Türk tümeni, Afyon’u tutmakta olan ve rastgele bir taarruz beklemeyen üç Yunan tümeninin üzerine, baskın hâlinde atak eder. Yunanlar elden gelen bütün çabayı harcarlar lakin Türklerin ani baskını ve sayı üstünlüğü, onları geriye kuzeye hakikat uzanan sınırları istikametinde yuvarlar.
DUMLUPINAR MUHAREBESİ
Türk ordusu (kırmızı renk), üç Yunan tümenini Afyon-Karahisar’da ezdikten sonra, Yunanların, İzmir’e gerçek kaçmalarını engellemek için taraf değiştiriyor. Bütün muharebe boyunca, Yunan sınırları Eskişehir’e kadar uzanıyorlardı, lakin Mustafa Kemal yalnızca savunmanın zayıf noktasına saldırır: Afyon-Karahisar çatalı, İzmir’den uzanan yardım sınırının birleştiği nokta.
Atatürk’ün çizdiği taktik krokisi
Büyükelçi Sherrill, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ni anlatırken çizdiği krokiyle birlikte, savaş taktiğini kitabında şöyle açıklar: “Mustafa Kemal, tekrar bütün savaş ilminin düsturlarını ve metinlerini bir yana itmişti. Görüşmelerimiz sırasında, bana bu hadisesi anlatırken çizdiği krokiye bakılınca, baskın formu bütün açıklığıyla görülecektir: Kuzeye hakikat uzanan mavi çizgiler, Yunanların Afyonkarahisar’ından (Krokide Af. diye gösteriliyor) geriye, Eskişehir’e (krokide Esk.) gerçek çekildiklerini gösteriyor. Şuna da dikkat edininiz ki, taarruzdan çabucak sonra ve Yunanların ricatı üzerine, Türk sınırları da sola, güney batıya gerçek keskin bir dönüş yapmaktadır. Ve bunun üzerine kuzeye hakikat kaçmakta olan Yunanlar, aniden batıya dönmektedirler. Bu durum gösteriyor ki, Yunanlar, kendilerini takip eden Türk kuvvetleriyle teması kaybedince ‘Bunlara ne oldu?’ diye paniğe kapılmışlardır. Kendilerini takip eden Türk kuvvetlerinin peşlerini bırakarak güneybatıya yanlışsız ilerlediklerini ve böylelikle Yunan kuvvetlerinin İzmir’le irtibatlarını kesmekte olduklarını çok geç anlamışlardı! Öteki taraftan Türk süvarileri düşmanın sağ cenah gerisine yanlışsız ilerlemiş ve Yunan Genel Karargâhı ile Eskişehir-Afyon mıntıkasındaki birliklerinin her türlü irtibatını kesmişti.
…Bu çevirme hareketi, birebir vakitte Yunanların üstüne düşmek suretiyle başarılı olmuş ve kurulmuş tuzak kapanmıştı! Dağınık Yunan birlikleri, geçtikleri köyleri, tarlaları ve meyve bahçelerini ateşe vererek İzmir’e yanlışsız kaçıyorlardı.”
Büyükelçi Sherrill’in değerlendirmesi şöyledir:
“Bu büyük savaşta, hiçbir Yunan birliğinin tam ve zedelenmemiş olarak Yunanistan’a varamadığını söylemek, düşmanın bu yenilgisinin tartısını ortaya koyacaktır. Yunan askerleri darmadağınık bir hâlde İzmir’e koşuyor ve orada vatanlarına dönmek üzere gemilere atlıyorlardı.”
Milliyet