Fiyat ekseriyetle karşılaştığımız üzere patron tarafından ödenmektedir. Ancak bilhassa hizmet bölümünde fiyatın tamamının yahut değerli bir kısmının müşteriler tarafından karşılandığı da görülmektedir.
Bahşişler temel fiyata yaklaşabilmekte hatta birçok vakit temel fiyatı geçmektedir. Alınan bu bahşişlerin personelin olağanın üzerinde sarf ettiği güce bağlı olarak kazanıldığı görüşünden hareketle, bahşişlerin fazla çalışmaya karşılık gelen fiyat olup olmadığı tartışılmaktadır. Bunun değerlendirmesini yapabilmek için öncelikle bahşişin hukuken nasıl değerlendirildiğine bakmak gerekir.
İş Kanunu’nun 32. hususuna nazaran; “Genel manada fiyat bir kimseye bir iş karşılığında patron yahut üçüncü bireyler tarafından sağlanan ve para ile ödenen meblağdır.”
Tarifte fiyatın patron tarafından sağlanabileceği üzere üçüncü şahıslar tarafın da karşılanabileceği tabir edilmiş. Münasebetiyle iş hukukumuzda patron dışında üçüncü bireylerin fiyat ödemesine yönelik bir mahzur yok.
Bununla birlikte geniş manada üçüncü bireylerin, daha dar biçimde müşterilerin, ödedikleri paraların da kendi içinde ayrıma tabi tutulması gerekli. Müşterinin fiyat ödemesi 2 formda gerçekleşir. Bunlardan birincisi yüzde adabı, ikincisi ise bahşiş sistemi.
Yüzde adabı ödeme
Otel, lokanta, cümbüş yerleri üzere yerlerde patron tarafından servis karşılığı yahut diğer isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına “yüzde” eklenerek yahut başka biçimlerde alınan paraların muhakkak oranlarda personellere ödenmesi sistemine yüzde yordamı fiyat sistemi denilir.
Bu sistemde müşterilerin ilgili oranı ödemesi mecburî tutulduğu üzere, toplanan paranın çalışanlara dağıtılması da zarurî tutulmuştur. Hususa ait unsurda patronun işyerinde çalışan tüm personellere bu parayı eksiksiz olarak ödemek zorunda olduğu açıkça belirtilmiştir.
Bunun sonucu olarak patron yahut patron vekilleri toplanan paraların kaydını tutmak, çalışanlara dağıtıldığını belgelemek zorunda. Patron ayrıyeten hesap pusulalarının genel toplamını gösteren bir belgeyi de emekçilerin kendi ortalarından seçtikleri bir temsilciye vermek mecburiyetinde.
Yönetmeliği var
Kanunun öngördüğü bu sistem denetimi patrona bırakmakta ama bu denetim hakkının gerçek halde kullanıldığını ispatlama yükümlülüğünü de patrona yüklemekte. Yüzdelerden Toplanan Paraların Çalışanlara Dağıtılması Hakkında Yönetmelik mevzuyu ayrıntılı olarak düzenler. Yüzdelerin dağıtımında, işyerindeki tüm servislerden elde edilen yüzdelerin toplamı ile personellerin fiilen yaptıkları işlerin temel alınacağını belirtmiştir.
Emekçi kendi alıyorsa kim sorumlu olacak?
Bahşiş, müşterinin bir mecburilik olmaksızın emekçinin yerine getirdiği hizmetten şad kalması nedeniyle istediği meblağda ödediği paradır. Yüzde yolundaki zorunluluktan farklı olarak bahşiş isteğe bağlıdır.
Bahşişte belirleyici olan ise bu paranın kim tarafından alındığıdır. Şayet bahşiş patron tarafından toplanıyor ve emekçilere dağıtılıyorsa, üstte yüzde tarzı için belirttiğimiz kurallar burada da geçerlidir. Patronun kayıt tutma ve muhakkak oranlarda dağıtma yükümlülüğü bulunmaktadır.
Ama bahşiş büsbütün emekçinin kendisi tarafından alınıyor, yani patronun denetiminde bulunmuyorsa, patronun bu bahşişten sorumlu tutulması kelam konusu olacak mıdır?
Eksik bildirim
Yargıtay tarafından çalışanın direkt aldığı bahşişin de personellik alacaklarının hesabında dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir. SGK da patronun denetiminde olmayan bahşişlerde, bahşiş ölçüsünün araştırmasına girebilmekte eksik bildirim tespiti yapabilmektedir.
Bunların sonucunda patronun kendi denetiminde olmayan bir ödemeden sorumluluğu gündeme gelebilecektir. Patronun denetiminde olmayan bir ödemenin klasik manada fiyat olarak kıymetlendirilmesi ve patronun, iş hukuku, toplumsal güvenlik ve vergisel yükümlülüklerine husus olması eleştirilmektedir.
Daima bahşiş SGK primine dahil!
Bahsettiğimiz doğrultuda patron tarafından dağıtılan bahşiş temel fiyat kavramının içinde yer alıyor. Buna bağlı olarak da aylık fiyata dahil bir öge mu, yoksa fazla çalışmaya karşılık gelen bir fiyat mi olduğu sorusu gündeme geliyor.
Yargıtay’ın verdiği bir kararda, garanti fiyat ve daima bahşiş uygulamasının olduğu işyerinde çalışan bir emekçinin aldığı bahşişin fiyat niteliğinde olduğu kabul edilmiştir. Bu nedenle süreklilik arz eden bahşişin çıplak fiyata katılması gerektiği vurgulanmıştır.
Fazla çalışmanın hesabında ise, bahşişin direkt fazla çalışmaya karşılık bir fiyat olmadığı ve ama fazla çalışma fiyatı hesaplanırken temel fiyatın 1.5 katı alınması gerekirken bahşişin yalnızca yüzde 50’lik kısmının alınması gerektiğini belirtmiştir.
Fazla çalışma
Bu, bahşişin olağanın üstünde gösterilen uğraş ile ilişkili olduğunun kabulü manasına gelmekte ancak bu gayretin karşılığı yalnızca bahşişle sınırlandırılmamakta. Bahşiş temel fiyatın bir ögesi olarak farklı kıymetlendirilir.
Yüzde metodu yahut patronun denetiminde olan bahşiş temel fiyatın bir ögesi olduğu için SGK primi ile vergi kesintileri yapılmalıdır. Bu fiyatlar personelin tazminatlarının hesabında dikkate alınmalıdır. Fazla çalışma fiyatının hesabında ise üstteki doğrultuda farklı bir fiyat kalemi olarak yalnızca yüzde ellilik kısmı dikkate alınabilecektir.
Milliyet
