İş hacmi en yüksek kripto para platformlarından Thodex kepenk kapattı. 390 bin kişinin mağdur, 2 milyar doların kayıp olduğu söyleniyor.
Kripto para piyasası, menkul değer borsası üzere seans saatlerinde açılıp kapanan yerler değil. Gece gündüz her an süreç yapılıyor.
Borsa dediysem, lokal değil, küresel. Kripto para piyasasının süreç yapıldığı bütün internet platformları hepsi birlikte dünya kripto para borsasını oluşturur. Alıp satılan her yer kripto para borsasının bir kesimi. Bu da bize, kripto para borsasıyla ilgili global bir düzenleme yapmanın zorluğunu gösteriyor.
Devletler ferdi olarak küresel bir borsayı ulusal maddelerle ne kadar denetim altına alabilirler! Birleşmiş Milletler’e üye devlet sayısı 193, lakin kimi devletler ortak para ünitesi kullandığından, ulusal para ünitesi sayısı daha az.
SAHTECİLİK VE TAHRİFAT
Buna karşılık kripto paranın onbine yakın çeşidi olduğu söyleniyor. Son müşteri sayısı milyonları bulan memleketler arası şirketler kendi kripto paralarını çıkarmaya ve ödemeleri onlarla kabul etmeye eğilimliler.
Bu da bize nasıl bir zorluk çıkacağını gösteriyor, elektronik cüzdanımızda yüzlerce çeşit kripto para taşımak zorunda kalabiliriz. Aslında blockchain, blok zinciri teknolojisinin bir eseri. Bir merkezi, sorumlusu yok.
Blok zincirine dahil olan herkes, hem üyesi, hem sorumlusu, hem de modülü. Her yapılan süreç, yapıldığı an itibariyle milyonları bulan bütün katılanlarca kayda alınıyor ve artık değiştirilemiyor. Bu yüzden sahtecilik ve tahrifat mümkün değil.
TAPUDA BİLE KULLANILIR
Sahteciliği ve tahrifatı mümkün olmadığından, blockchain teknolojisinin başta mülkiyet haklarının bölümünün kaydedildiği ve ispatlandığı tapu sicilinin yerini alacağı öngörülüyor. Taşınmazınıza bir blokchain şifresi tanımlanacak, taşınmazınızı devretmek istediğiniz bireye şifrenizi vermeniz kâfi olacak.
Şifreyi alan, taşınmazın mülkiyetini de devralmış olacak. Blockchain teknolojisi ile tapu daireleri tarih olacak. Ticaret sicili de o denli. Okullar mezunlarına diplomayı blockchain teknolojisiyle verecek, artık düzmece diploma tarih olacak. Siyasi seçimlerde de blockchain teknolojisi kullanılacak.
Her seçmen şifresi ile oyunu istediği partiye yahut şahsa verecek. Değiştirilmesi, manipüle edilmesi mümkün değil. Şu anda ‘smart contract’ denilen süreçlerde kullanılıyor; oda kiralamışsanız, paranızı ödediğinizde size gelen şifre ile oda kapısı açılıyor.
Kiralık otomobilin kapısı açılıyor, leasing yoluyla kiralanmış otomobilin aylık taksidi ödendiğinde gelen şifreyle bir ay daha motoru çalıştırma imkanı tanınıyor. Ay sonunda taksit ödenmezse, motoru çalıştıracak şifre gelmiyor.
HAYATIMIZDA NELER DEĞİŞİR
Blockchain teknolojisi hukuk istemlerinde de esaslı değişiklik getirecek. Bunların başında, mukavelelerin geriye gerçek iptaliyle ilgili düzenlemeler, irada sakatlığı sebebiyle kontrat iptalleri, ya da taraflardan birisinin ayırt etme gücü olmadığı için kurulmuş mukavelenin mutlak butlanla batıl olduğunu ileri sürme.
Bunların hiç birisi blockchain teknolojisinde mümkün değil, süreç yapıldı, bitti, geriye dönük değiştirilmesi, iptali mümkün değil. O vakit 14 yaşında bir çocuğun blockchain teknolojisi üzerine heyeti bir satım mukavelesi yaptığında, bu mukavele uygulanmak zorunda olacak mı? Hukuken tahlil bulmamız gereken bir çok sorun var!
Fiyat değişimi bahta ve bahta mı bağlı? Spekülatif olduğu için zorluk var. Kripto paranın kıymeti büsbütün spekülatiftir. Elon Musk üzere birisi çıkar, “Dogecoin halkın parasıdır” der, alım satım paha birden yüzde 80 artar.
Meğer bir mal yahut hizmet, gereksinimi karşılayacağı için pahası yükselir. Paramızı öderiz, satın alır ve gereksinimimizi gideririz. Kamu menfaati gerektirdiğinde devlet yapay fiyat oluşumuna müdahale eder.
Bitcoin üzere kripto paraların değelerinin tüzel bir garantisi yoktur. Spekülatif olduğu için, bugün 400 bin TL olan fiyatı, bir günde 300 bin TL’ye düşebilir. Kaybınızı sigorta ettiremezsiniz, zira kıymeti spekülasyona bağlı olan şeylerdeki bedel kaybını hiç bir sigorta şirketi sigortalamaz.
Spekülasyon yasal, manipülasyon cürümdür. Bitcoin üzere kripto paraların bedelinde manipülasyon tespit edilirse, ziyanımız için manipülatör dünyanın neresinde olursa olsun, zararın meydana geldiği yerde tazminat davası açılabilir. Ama sonuçta, kripto paralarda fiyat artışı da düşüşü de “şans” ve “baht”a bağlı olup, türel teminatı yoktur.
KRİPTO PARANIN MADDEDE YERİ NE?
Kripto paranın bizde yasal bir tarifi yok… Önce, “ne değildir”den yola çıkalım. Taşınır yahut taşınmaz eşya, mal yahut hizmet değil. Bu sebeple de alım yahut satımında ÖTV, KDV üzere vergiler de yok. Mal yahut hizmet olmadığı için bir gereksinimimizi karşılamaz.
Avrupa Adalet Divanı 22.20.2015 tarih ve C-264/14 sayılı kararı ile Bitcoin’i KDV’ye tabi bir mal olarak değil, sanal para olarak kabul etmiş. Lakin bu karar, onu yalnızca KDV bakımından tanımlıyor.
Üzerinde, örneğin “100 Türk Lirası” üzere nominal bedeli olan, fiziki varlığı banknot yahut metal olan klasik para da değil. Muhakkak bir merkezden yönetilmediği için, karşılığını garanti eden kimse yok, örneğin hasarlı bir 100 TL’yi Merkez Bankası’na götürüp, değiştirebilirsiniz, lakin Bitcoin şifrenizin birkaç sayısını unuttuğunuzda yapacak bir şey yok.
Nominal kıymeti olmadığı ve sermaye gereksinimini karşılamak için kullanılan bir menkul değer yahut sermaye piyasası aracı da değil. Birisi başkasının yerine geçen misli eşya da değil, tek bir tane.
Yoksa emtia mı? Alım – satımı TBK md 282’deki mal değişim mukavelesine, trampaya benzeri, lakin değildir. Ödeme aracı mıdır? Kabul ederseniz, her şey ödeme aracı olur. Almanlar Bankacılık Kanunu’nda “şifreli para” olarak tanımlayıp, alımını, satımını, bunu organize edenleri müsaadeye tabi tutmuş.
Bana nazaran de Bitcoin üzere kripto paralar, sermaye piyasalarının değil, para piyasalarının bir enstrümanı. İster elektronik para, ister banknot olsun, paranın bedeli ve gücü satın aldığıyla ölçülür.
Fakat kripto paranın pahası, satın alındığı para ile ölçülüyor. Bu tarafıyla bakınca, fiyatı hür piyasada oluşan emtiaymış, ürünmüş üzere görünüyor; ‘Brent petrolün fiyatı 20 dolar yükseldi’ der üzere, ‘Bitcoin’in fiyatı bin dolar yükseldi’ diyoruz.
Tüm bu açıklamalardan sonra, kripto parayı, “sadece sayılardan oluşan, yatırım aracı olarak da kullanılabilen, karşılığı garanti edilmemiş şifreli para” olarak tanımlayabiliriz. Makul bir merkezden yönetilmez, misli nitelikte değildir ve seri nitelikte çıkarılmaz.
MAĞDURLAR ŞU ANDA NELER YAPABİLİR
Şu anda Thodex mağdurlarının hukuken yapacağı iki şeyden birisi, hata duyurusunda bulunmak, ikincisi de hem şirkete karşı alacak davası, idare konseyi üyelerine karşı TTK md 5553 gereği sorumluluk davası ve hakim ortaklara karşı da hükmî kişilik perdesinin aralanması yoluyla sorumluluk davası açmaktır.
Lakin bunların üzerlerinde bir mal yoksa ve şirket hesaplarının izi sürülemezse, dava kazanılsa bile, elimizde tahsil ve tazmin kabiliyeti bulunmayan mahkeme ilamından diğer bir şey olmaz. Mevcut yatırımcıların, borsa şirketine verdikleri para kadar, borsa şirketinden banka teminat mektubu istemeleri bana nazaran şimdilik süreksiz bir tedbir olarak düşünülebilir.
BANKACILIK KANUNU’NA ÇABUCAK GİRMELİ
Thodex üzere acı bir deneyimin bir daha yaşanma ihtimalini ortadan kaldırmak için, kripto paraları, para piyasalarının bir enstrümanı olarak kabul edip, Bankacılık Kanunu’na almalı.
Kendilerini ‘kripto para borsası’ olarak isimlendiren şirketler, Bankacılık Kanunu’nun finasal kuruluş tarifine dahil edilmeli. Yatırımcıya karşı bir teminat olması açısından kurucu ortaklarının, tıpkı belli bir mali güce ve prestije sahip olmaları dahil 7’nci husustaki koşullara sahip olmaları aranmalı.
Şirketin iflas etmesi halinde hakim ortakların şahsi iflasları istenebilmeli. Hakim ortakların mali güçlerinde azalma olursa, payları satış zaruriliği getirilmeli. Neler olmalı? Yönetim şurası üyelerinin ve genel müdürün en az 10 yıllık para ve sermaye piyasası deneyimine sahip olması zarurî olmalı.
Yatırımcılara, şirketin iflası halinde TMSF yahut Yatırımcı Tazmin Merkezi üzere, belli bir limite kadar ziyanlarını karşılama teminatı verilmeli. Bunun için bir sigorta yahut tazmin fonu kurulmalı.
Kripto para borsa şirketlerinin bunun için yasal düzenlemeyi beklemelerine bile gerek yok. Şimdiden bunu yapıp, yatırımcıya itimat ve garanti verebilirler.
Merkezi Kayıt Kuruluşu üzere, tüm kripto para piyasası süreçlerinin kaydedildiği ve takas edildiği bir kurum oluşturulmalı. Borsa şirketlerinin, yatırımcının buyruğu olmadan süreç yapması yasaklanmalı. Bu hem kripto para alım satım hem de müşterinin banka hesabı ile olmalı.
Banka hesapları da borsa şirketi ismine değil, müşterek teselsüsüz olmalı. Müşterinin buyruğu tıpkı vakitte bankaya yöneltilmiş buyruk sayılmalı.
Milliyet
