Türkiye-Yunanistan ortasında uzun yıllardır bilhassa Ege’de ve son periyotta de Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginliklerde Türkiye’nin diplomatik gayretleri karşılıksız kaldı. Bugüne kadar üç büyük krizi atlatan iki ülke dördüncü kriz ile karşı karşıya. Uzmanlar krizin ana ögesinin Yunanistan’dan kaynaklandığını vurgularken, “Türkiye daima tepki veren taraf oldu” yorumunu yaptılar.
Türkiye ile Yunanistan ortasında son periyot yaşanan tansiyon, gözleri geçmişte yaşanan krizlere çevirdi. Atatürk ve Venizelos devrinin akabinde iki ülke ortasında on yıllardır devam eden gerginliklerin ardında Yunanistan’ın, Türkiye’yi Anadolu’ya sıkıştırma maksadı yatıyor. Türkiye buna hiçbir vakit müsaade vermezken, gerginlikleri de daima diyalog ve diplomasi ile çözmekten yana oldu. Türkiye’nin bu haline karşılık Yunanistan’ın on yılların krizini daima “kaşıyan” haline ait uzmanlar Milliyet’e şu değerlendirmeyi yaptı:
‘Sonunda daima barış oldu’
Prof. Dr. Sezai Enis Tulça (Galatasaray Üniversitesi Memleketler arası İlişkiler): Yunanistan genel siyaseti adaların imkanı, coğrafik imkan ile Türkiye’yi kıtasına hapsetmektir. 3 mil idi kıta sahanlığı 6 mile çıkardı… “12 mile çıkarabilirim” telaffuzunu daima kullanıyorlar. Yunanistan’ın menfaati ne olabilir? Kilisenin rolü var, eğitimin rolü var, başlarında her vakit İstiklal Savaşı sonucu var. Kıbrıs’taki kaybı önemli manada sorun olarak görüyorlar… 1 Ocak 1981’de AB’ye girişi ile Yunanlar, Türk-Yunan sıkıntılarını bilhassa de son 20 yılda AB-Türkiye konusu üzere Brüksel’in alanına çekmeye çalıştılar. Biz ise BM nezdinde tahlil aradık. Son periyotta krize Doğu Akdeniz de dahil oldu. Mısır, BAE üzere aktörler devreye girdi. “Düşmanınım düşmanı benim dostumdur” siyaseti ile Yunanistan birinci sefer askeri kartını da dik tutuyor. Şahsen de tanırım Miçotakis “kaza bile olmasını” arzulamayan, diyaloğu tercih eden bir siyasi önder. Lakin istikrarlar, gördüğü baskı, askerin yükü var. Her önemli kriz sonrası bir barış devri oldu. Umuyorum ki tekrar olacak.
‘Mısır ile yeni sayfa’
Cem Gürdeniz: Emekli Tümamiral: Tek maksat Türkiye’nin Anadolu’ya hapsedilmesidir. “Mavi vatan”a sahip çıkılması, “yavru vatan”daki askeri varlığı ve KKTC’nin sürdürülmesi, Türk jeopolitiğinin asli ihtiyaçlarıdır. Navtexler, tatbikatlar, sismik araştırma, lisans alanlarında delme büyük gayretin taktik cepheleridir. Türkiye 1963 yılından itibaren büyük bir maratona çıkmıştı, önde gitmektedir. Türkiye’nin geri çekilmesi; gelecek jenerasyonların denizden soyutlanması ve denizin refahından yoksun edilmesi, jeopolitik olarak batıdan ve güneyden kuşatılmasına onay vermektir. Türkiye haklı uğraşta güçlü donanması ve sismik-sondaj filosu ve askeri varlığı ile direniş cephesini hukuk cephesi ile tahkim etmek durumundadır. Libya mutabakatı son derece kıymetlidir. Kuzey Kıbrıs’ta üs kurmamız çok kıymetlidir. Türk-İtalyan alakaları Libya ve Doğu Akdeniz’deki Fransız saldırganlığına karşı istikrar ögesidir. Türk-İtalyan alakaları geliştirilmeli. Türkiye’nin Mısır ile münasebetlerini geliştirmesi ve tarihi bağlarına da bağlı olarak yeni bir sayfa açması da kıymetli.
‘Adaların yetkisi yok’
Prof. Dr. Selami Kuran (Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi): Türkiye daima krizi başlatan değil tepki veren ülke pozisyonda olmuştur. Ege’de Lozan ile kara suları hududu 3 mil tespit edildi. Daha sonra 30’lu yıllardan sonra kara suları genişliğini artırma eğilimine geçti, “6 mil uygulayacağım” dedi. Türkiye de karşı tepki verme durumunda kalıyor, 1964’te kara sularını 6 mil olarak duyuru etti. Hala bu devam ediyor. Sorunun temelinde 1982 tarihli BM Deniz Hukuku kontratı var, “Kıyı devleti kara sularının genişliğini 12 mile kadar çıkarabilir” denildi. Türkiye 12 mile itiraz etti, mukaveleye imza koymadı, taraf olmamıştır. Yunanistan bir hudut oluşturmaya çalışıyor, güneye, aşağıya hudutlarını indirmeye çalışıyor. Temel itirazımız bu. Kara ülkelerinin deniz yetkisi vardır, adaların deniz yetkisi yoktur. Türkiye’nin kararları, Memleketler arası Adalet Divanı kararlarına, memleketler arası hukuka uygundur. Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de deniz hududu yoktur lakin Türkiye iyi niyetle adım atıyor.
3 kere denetim altına alındı
1974-1976 Kıta sahanlığı krizi
Kıta sahanlığı konusu Türkiye ve Yunanistan ortasında uyuşmazlık seviyesinde birinci kere, Türkiye’nin 18 Ekim 1973 tarihinde Ege Denizi’nde Türk Karasuları dışında ve kıta sahanlığında bulunan alanlarda TPAO’ya 27 adet petrol arama ruhsatı vermesiyle gündeme geldi. Yunan tarafına nazaran, 1972 yılında kabul etmiş olduğu Cenevre Kontratı gereği, kendisine ilişkin olan adaların deniz yatağında egemenlik hakları bulunmaktaydı. Türkiye tarafından 18 Ekim 1973 tarihinde verilen arama müsaadeleri ise Yunanistan’a ilişkin olan Semadirek, Limni, Midilli, Bozbaba, Sakız, İpsara ve Antipsara adalarının batısında bulunan deniz yataklarının üzerindeydi ve bu durum Yunanistan tarafından kabul edilemez olarak değerlendirilmişti. Türkiye’nin Kıbrıs’a 1974 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında yaptığı müdahalenin yarattığı gerginlik ortamından da beslenerek nihayetinde iki ülke ortasında bir kriz ortaya çıktı. 6 Ağustos 1976 tarihinde Türkiye’nin Ege Denizi’nde araştırma yapmak üzere MTA SISMIK-I araştırma gemisini görevlendirmesi sonrasında, bu duruma reaksiyon gösteren Yunanistan mevzuyu BM ve UAD’a taşıdı. 2-11 Kasım 1976 tarihlerinde Bern’de toplanan heyetlerin görüşmeleri sonrasında yayınlanan ve Bern Deklarasyonu ile kriz sonlandırıldı.
1987 Kıta sahanlığı krizi
24 Şubat 1987’de Yunanistan’ın petrol arama ruhsatı verdiği milletlerarası şirketler konsorsiyumu Taşoz adasının 10 mil açığında bir petrol rezervi bulduğunu açıkladı ve 28 Mart’ta petrol arama ve sondaj çalışmalarına başlayacağını duyurdu. 27 Şubat’ta Yunan tarafı Bern Mutabakatını tanımadıklarını duyurdu. Yunanistan’ın arama faaliyetinden 9 gün evvel Türkiye 19 Mart 1987’de Piri Reis araştırma gemisini Kuzey Ege’de araştırmalara başlatınca Yunan savaş gemileri tarafından taciz edildi. 25 Mart 1987 tarihinde toplanan MGK’dan Yunanistan’ın Bern Anlaşması’nı ihlal etmesi karşısında, Türkiye’nin de Ege’de ihtilaflı sularda petrol araması kararı alması tavsiyesi çıktı. Tıpkı gün Bakanlar Konseyi toplanarak TPAO’ya arama müsaadesi verdi. 27 Mart’ta Genelkurmay, 28 Mart’ta yani Yunanistan’ın açıkladığı tarihte Sismik-1’in Ege’de olacağı ve müdahale edilmesinin savaş nedeni sayılacağını duyurdu. Tıpkı gün Yunanistan’dan mani olacağız açıklaması geldi. 28 Mart’ta ABD Büyükelçisi ve NATO Genel Sekreterinin diplomatik teşebbüsleri ve Başbakan Özal’ın açıklamalarıyla kriz denetim altına alındı. Yunanistan da petrol aramadan vazgeçtiğini duyurdu.
1996 Kardak krizi
Figen Akat isimli Türk bandıralı kargo gemisinin Kardak Kayalıkları’nda karaya oturması sonucu Türk ve Yunan kurtarma takımları ortasında çıkan uyuşmazlık sonucu diplomatik ve askeri kriz ortaya çıktı. Gemi kendi motoru ile kayalıklardan kurtulurken Yunan tarafı kayalığa bayrak dikti. Türk tarafı da reaksiyon olarak nota gönderdi. Daha sonra 27 Ocak’ta Türk gazeteciler Yunan bayrağını indirip kayalığa Türk bayrağı dikti. Bunun üzerine Yunanistan Ordusu kayalıklara asker çıkarıp kayalıkları denizden abluka altına aldı. Periyodun başbakanı Tansu Çiller, Dışişleri Bakanı Deniz Baykal, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Inanç Erkaya bir toplantı yaparken; Deniz Kuvvetlerinin de memleketler arası sulara inmesiyle tam bir kriz oluştu. Operasyon ile adaya komandolar tarafından Türk bayrağı dikildi. ABD’nin devreye girmesinin akabinde iki ülke askerlerini kayalıklardan çekti, bayraklar da kaldırıldı.
Geldiklerine pişman oldular
Ulusal Savunma Bakanlığı, Türkiye’nin Navtex duyuru ettiği bölgeye yaklaşan Yunanistan’a ilişkin 6 F-16 savaş uçağının bölgeden uzaklaştırıldığını bildirdi. Bakanlığın twitter hesabından yapılan açıklamada, “27 Ağustos 2020 tarihinde Girit Adası’ndan kalkarak GKRY’ye yanlışsız giden ve Navtex duyuru edilen bölgeye yaklaşan Yunanistan’a ilişkin 6 adet F-16 uçağı, Hava Kuvvetlerimize ilişkin F-16 uçakları tarafından tedbire yapılarak bölgeden uzaklaştırılmıştır” denildi.
Doğu Akdeniz’de deniz eğitimi
Ulusal Savunma Bakanlığı, Twitter’dan yaptığı açıklamada, “TCG Sancaktar ile açık deniz eğitimlerine katılan Deniz Harp Okulu 3’üncü sınıf öğrencileri, 27 Ağustos 2020 tarihinde Oruç Reis araştırma gemimize refakat eden TCG Gelibolu ve 1 deniz karakol uçağı ile Doğu Akdenizde deniz eğitimleri icra etmiştir” tabirlerini kullandı.
Milliyet
