Hurri-Mitanniler, Urartular, Persler, Romalılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular ve Artukluların da ortalarında yer aldığı birçok medeniyete mesken sahipliği yapan Amida Höyük’te, Kültür ve Turizm Bakanlığınca, Dicle Üniversitesi (DÜ) Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İrfan Yıldız başkanlığında yürütülen hafriyat çalışmaları devam ediyor.
Ünlü İslam alimi El Cezeri’nin bilimsel çalışmalarını yürüttüğü alanda 12 kişilik daimi ve 10 kişilik istekli grupla sürdürülen hafriyatta, 1800 yıllık olduğu bedellendirilen su kanalları ve kalorifer sistemi tespit edildi.
Hafriyat Heyeti Lideri Prof. Dr. İrfan Yıldız, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Amida Höyük’ün hem Diyarbakır hem de Mezopotamya’nın kalbi olduğunu söyledi.
“Amida Höyük” denildiği vakit Diyarbakır’ın en değerli yerleşim yerinin akıllara geldiğini söz eden Yıldız, höyüğün hem kentin hem de bölgenin yönetildiği bir yer olduğunu belirtti.
Kültür ve Turizm Bakanlığının kararıyla 2018 yılında kazı çalışmalarına başladıklarını belirten Yıldız, bu yıl Türk Tarih Kurumunun verdiği proje dayanağıyla bölgenin 12 ay kesintisiz devam edecek hafriyat kümesine dahil edildiğini aktardı.
Prof. Dr. Yıldız, hafriyat çalışmalarında çok hoş bilgilerin ortaya çıktığına işaret ederek “Öncelikle 2018 yılında Diyarbakır’da daima efsanelerde anlatılan bilinmeyen tünel ve kaçış tüneli dediğimiz tüneli tespit ettik. 2019 yılında bu tüneli hafriyat çalışmalarını yapıp askıya aldık. 2019 yılındaki çalışmalarda Evliya Çelebi’nin anlatarak bitiremediği meşhur divanhane ortaya çıkartıldı. Ardından kabul salonu ortaya çıkartıldı.” dedi.
“O PERİYODUN KALORİFER SİSTEMİ DİYEBİLİRİZ”
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınından ötürü az kişiyle çalıştıklarını anlatan Yıldız, bu yılki çalışmalarda bilhassa divanhanenin doğu tarafında bulunan açmada hoş bilgilerin ortaya çıktığını kaydetti.
“Normalde Diyarbakır Amida Höyük içerisindeki saklı tünel hem kaçış tünelidir hem de su kaynağına açılan tüneldir. İçkale su kaynağı, Romalılar devrinde künklerle (pişmiş toprak yahut betondan imal edilen dairesel kesitli su borusu) tünelin içerisine alınmış. İşte o tünelin içerisindeki su hem Romalılar periyodunda hem de daha sonra El Cezeri’nin geliştirdiği sistemle üst atılmış.” diyen Yıldız, üst atılan suyun havuza gidişini ve yerlere dağıtımını sağlayan, Romalılar periyodunda Milattan Sonra 200 yıllarında yapılan taş kanalların tespit edildiğini belirtti.
Yıldız, 1961-1962 yıllarında yapılan hafriyatlarda hamam ortaya çıkartıldığını belirterek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İşte o hamamdaki sıcak su ile yerlerin ısıtıldığına dair kanallar ortaya çıktı. Isı kaybını engellemek için bu sıcak su kanallarının kenarlarında tuğlalar kullanılmıştır. Öteki yerlere baktığımız vakit hamamdaki bu sıcak su pörenk (ağaç ya da topraktan yapılmış su borusu) dediğimiz pişmiş toprak borularla yerlere dağıtılırken Romalılar burada farklı bir sistemi uygulamışlar. Direkt kanallar vasıtasıyla yerlere dağıtmışlar. Bu çıkan sistem için o dönemin kalorifer sistemi diyebiliriz. Bölgede şimdiye kadar tespit edilen en erken tarihli ısıtma sistemidir.”
KAZILDIKÇA TARİH ÇIKIYOR
Artuklu sarayının Roma sarayının üzerine inşa edildiğini belirten Yıldız, Artuklu devrinde sarayın yerlerinin kalker taşıyla döşendiğini, Roma periyodunda ise tuğla ile tabanın döşendiğini tabir etti.
Yıldız, “Tespit ettiğimiz hem ısıtma sistemi hem de pak su kanalı tahminen 1800 yıllık. Günümüzden 1800 yıl evvel Romalıların o günkü ismiyle Amida olan Diyarbakır’a ve bölgeye hakim olunca hem bu sarayı hem de bu sistemi yaptıklarını düşünüyoruz.” diye konuştu.
Bölgenin Romalılar periyodunda Mezopotamya, İslami devirde ise Diyarbekir ismiyle anıldığını anlatan Yıldız, Amida kentinin bu eyaletin yönetim merkezi olduğunu, tüm bölgenin buradan yönetildiğini söz etti.
Yıldız, hafriyat çalışmaları devam ettikçe tarihin ortaya çıktığına işaret ederek şöyle devam etti:
“Hem Mezopotamya bölgesi hem de daha sonraki ismiyle Diyarbekir bölgesi, kurulduğu günden günümüze kesintisiz olarak yerleşimin devam ettiği dünyadaki nadir kentlerden biri. Amida Höyük, günümüzden 8 bin yıl evvel yönetim merkezi olarak kurulan ve kesintisiz olarak günümüze kadar idare merkezinin devam ettiği yerdir. Burası kazıldıkça çok daha yeni dataların, hem Diyarbakır’ın hem de bölgenin tarihini değiştirecek dataların ortaya çıkacağını düşünüyoruz.”
Hafriyatlar bittikten sonra Amida Höyük ve Artuklu Sarayı’nın, Diyarbakır’ın ve bölgenin değerli turizm merkezlerden biri olacağını belirten Yıldız, buranın tıpkı vakitte İçkale bölgesini izlemek için bir seyir terası pozisyonunda olacağını söyledi.
Prof. Dr. Yıldız, hafriyat çalışmalarına dayanak veren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dicle Üniversitesi Rektörlüğü, Türk Tarih Kurumu Başkanlığı, Diyarbakır Valiliği, Büyükşehir Belediyesi, İş-Kur Vilayet Müdürlüğü ve Sur Kaymakamlığına teşekkür ederek verilen dayanakların artması halinde kazıların beklenen tarihten daha erken bitmesinin sağlanacağını kelamlarına ekledi.
Milliyet