Kanser sözü nereden geliyor?
Kanser sözünün kökeni Hipokrat (M.Ö. 460-370) olarak kabul edilir. “Tıbbın Babası” Hipokrat, yara oluşturan ve oluşturmayan tümörleri tanım etmek için carcinos ve karsinom tabirlerini kullanmıştır. Hipokrat, kanseri parmak üzere yayılan çıkıntılarının olmasından ötürü imaj olarak yengece benzettiği için bu türlü isimlendirmiştir. Daha sonra Celsus (MS 28-50) “carcinos” sözünü Latinceye çevirerek “cancer”e (kanser) demiştir. Kanser, Latince “yengeç” manasına geliyor.
Antik Roma’nın en ünlü tabiplerinden Galen de (M.S. 130-200) tümörleri tanımlamak için Yunancada şişlik manasına gelen “oncos”u kullanmıştır. Günümüzde kullanılan ve kanser uzmanı manasına gelen “onkolog” sözünün kökeni Galen’in kullandığı “oncos” teriminden geliyor.
Kansere birinci nerede rastlandı?
Kanser, yazılı kayıtlara bakıldığında tarih boyunca var olan bir hastalık olarak karşımıza çıkıyor. Bunlara delil olarak gösterilenler ise fosilleşmiş kemik tümörleri ve Antik Mısır’daki mumyalar. Ayrıyeten kanserin en eski tarifi -kanser sözü kullanılmamasına rağmen- Mısır’da ve yaklaşık M.Ö. 3000’de yapıldı.
Travma cerrahisi ile ilgili bir kitap olarak isimlendirilen Edwin Smith Papirüsü’nde ‘ateş matkabı’ ismi verilen bir alet ile tümörler ve göğüs yaraları yakılarak tedavi edildiğine dair 8 hadise olduğu belirtiliyor. Burada kanserden, “Bir tedavisi yoktur” halinde bahsediliyor.
Kanser nedir?
Kanser, bedendeki hücrelerin denetimsiz formda çoğalmasıyla meydana gelir. Aslında bedenimizde yani DNA’mızda günde yaklaşık 10 bin hücre mutasyona uğramasına karşın bağışıklık sistemimiz her milisaniye bedenimizi tarar ve kanserleri hücreleri bularak yok eder. Bedende mutasyona uğrayan hücrelerin lakin çok küçük bir kısmı kansere yol açar. Bunun da birçok sebebi vardır.
En yaygın görülen kanser çeşitleri nedir?
Sıhhat Bakanlığı’nın verdiği bilgilere nazaran en sık görülen kanser çeşitleri sırasıyla; cilt kanseri, göğüs kanseri, akciğer kanseri, prostat kanseri, mide kanseri, kalın bağırsak (kolon) kanseri, rahim ağzı (serviks) kanseri, lenf bezi tümörleridir. Kanser tipleri görülme sıklığı açısından bayan ve erkeklerde farklılık göstermektedir.
Coğrafik bölgelere ve ırka nazaran de kanser sıklığı farklılıklar gösterir. Hem erkeklerde hem bayanlarda en çok görülen kanser çeşidi, deri kanseridir. Türkiye’de bunu erkeklerde akciğer, prostat, kalın bağırsak, rektum, mide ve pankreas; bayanlarda göğüs, akciğer, kalın barsak, rektum, serviks, over, mide ve pankreas kanserleri takip ediyor.
Kanser hangi belirtiler ile ortaya çıkıyor?
Kanser her bedende kendini farklı belirtilerle gösteriyor. Lakin aşağıda sıralayacağımız belirtiler her vakit kanser olduğunuzu da göstermez. Kanseri işaret eden esas belirtiler; açıklanamayan kilo kaybı, yüksek ateş, şiddetli ağrılar, halsizlik, idrarda ya da dışkıda kan, bedenin çeşitli bölgelerinde hissedilen sert ve hareketsiz kitleler, geçmeyen öksürük, vakitsiz gerçekleşen vajinal kanamalar ile ben ve siğillerdeki değişiklikler olarak sıralanabilir.
Kansere neden olan risk faktörleri nelerdir?
Kansere hücrelerdeki DNA hasarı neden olduğunu belirtmiştik. Pekala bu hasara neden olan sebepler nelerdir? Uzmanlara nazaran ve hepimizin de bildiği üzere sigara içmek, fazla alkol kullanmak, güneşe fazla maruz kalmak, çok şişman olmak, hareketsiz ömür ve inançsız cinsel münasebet kansere taban hazırlayabilir. Bunun dışında ailede kanser hikayesinin bulunması, kimyasallara ve radyasyona maruz kalmak, sıhhatsiz beslenme, kimi virüsler ve hava kirliliği de kansere yol açabilir.
Kansere büsbütün genetik bir hastalık demek mümkün mü?
Yapılan araştırmalar kanser olaylarının yalnızca yüzde 5 ila yüzde 10’unda kalıtsal bir hikaye bulunduğunu ortaya koyuyor. Bu da bize gösteriyor ki aslında sahip olduğumuz hayat şartları kansere yol açmada çok değerli bir tesire sahip. Bu, şu manaya da geliyor: Ailenizin geçmişinde hiçbir kanser hikayesi olmaması riskinizi düşürse bile bu ihtimali asla sıfırlamıyor. O nedenle sıhhatinize her şartta dikkat etmelisiniz.
Kanseri teşhis etmek için hangi yollar izleniyor?
Öncelikle kuşku duyduğunuz andan itibaren bir uzmana başvurmak gerekiyor. Tabip hastanın öyküsünü dinledikten sonra kuşkuyu netleştirebilmek için birtakım testler isteyebilir. Kan analizi, idrar analizi, röntgen, ultrason, CT, MR Ve PET kanseri teşhis etmede kullanılan ayırıcı testlerdir.
Bunun yanı sıra kandan birtakım tümör belirteçleri yani tümör marker’larına da bakılabilir. Bunların kandaki seviyeleri epey değerlidir. Bir sonraki basamak ise biyopsi ve patolojik incelemelerdir.
‘Kanser taraması yaptırın’ cümlesini sıkça duyuyoruz. Kanser taramasının kıymeti nedir ve nasıl yapılır?
Kanser taraması risk taşıyan fakat kanser belirtisi göstermeyen bireylerde durumu denetim altında tutmak için yapılır. Ailesinde göğüs kanseri olan birinin mamografi ve ultrason çektirmesi gerekir. Yeniden prostat kanseri riski taşıyan biri muayene olarak kandan PSA düzeyine baktırabilir. Bayan kanserleri için her yıl nizamlı jinekolojik muayene yapılması ve smear testi verilmesi kanserin erkenden yakalanmasında büyük avantaj sağlar. Başka kanser cinsleri için de bu alandaki bir uzmana başvurarak denetim için gereken testlerin yapılmasını sağlayabilirsiniz.
Kanser tedavisinde hangi sistemler kullanılıyor? İnternette kanser tedavilerinin iyileştirici tesiri olmadığı istikametinde yanlış bilgiler dolanıyor…
Kanser tedavileri cerrahi prosedür, radyoterapi ve kemoterapi ile yürütülür. Bunlara ek olarak hormon tedavisi, akıllı ilaç tedavisi, antikor tedavisi olarak isimlendirilen immünoterapi de sayılabilir.
Kimi kanser tedavilerinin birtakım yan tesirleri vardır lakin uzmanlara nazaran “Kanser tedavileri iyileştirmiyor ya da tesirli değildir” demek katiyetle yanlış. Kanser tedavisi sayesinde hayata tutunan insan sayısının her geçen gün arttığını asla göz arkası etmemek gerekiyor.
Kansere yakalandığını öğrenen bireyler ve yakınları kanserin tedavi edilebilir olması noktasında tasalar yaşıyor. Kanser tedavi edilebilir bir hastalık mıdır?
Kanser tedavisinin sonucu çeşidine ve evresine nazaran değişkenlik gösterir. Şayet kanser erken evrede ve metastaz yapmadan teşhis edilirse sağ kalım müddeti de o kadar artar. Yani kanserde yalnızca tedavi yetmiyor, korunma ve erken teşhis için gerekenlerin yapılması en az tedavi kadar değerli.
Kanser tekrarlar mı?
Tedaviye karşın tekrarlama riski taşıyan kanser tipleri var. Birtakım kanserlerin tekrarlama ihtimalleri günümüzde artık genomik testler ile öğrenilebiliyor.
Kansere bıçak vurulması ya da biyopsi yapılması kanseri yayılmasına sebep olur mu?
Kanser hakkında tahminen de en fazla duyduğumuz kelam budur lakin bilimsel kaynaklar bunun yanlış olduğunun altını çiziyor. Buna nazaran gerçek yapılan bir cerrahi operasyon ya da biyopsi kanserin ne yayılmasına ne de büyümesine sebep olur. Bir bireye kesin kanser tanısı koymanın tek yolunun biyopsi olduğunu düşünecek olursak bu fikirle hareket etmenin ne kadar ziyanlı olduğu anlaşılacaktır.
Alternatif tedavi olarak sunulan bitkisel tedaviler kanseri iyileştirir mi?
Pek çok kişinin umutla başvurduğu bu usuller kanser tedavilerinin yarattığı birtakım yan tesirleri bastırmada faydalı olabilir. Lakin her şeye karşın bunları külliyen yararlı ya da kanseri tedavi ediyormuş üzere kabul etmek asla yanlışsız değil. Bu nedenle tedaviye ek olarak bu tıp eserler fakat kanser tedavisi yürüten hekim ile görüşüldükten sonra kullanılmalı. O denli ki birtakım bitkisel eserler kemoterapi ya da radyoterapinin tesirini azaltabiliyor.
Şeker kanseri besler mi? Şeker ile kanser ortasındaki münasebet nedir?
Fazla şeker tüketiminin sıhhatimiz için iyi olmadığını hepimiz biliyoruz. Pekala, şekerin kanser üzerindeki tesiri ne? Kanser hücreleri de dahil olmak üzere bedenimizdeki tüm hücreler güç için şeker kullanır. Uzmanlar burada öncelikle “zararlı” olarak anılan şeker kümesiyle bedenimizin gereksinimi olan “masum” şeker kümesini ayırmakta yarar olduğunu belirtiyor.
Türk Kanser Derneği’nin verdiği bilgilere nazaran yapılan araştırmalar, kandaki şeker oranı düştüğünde kanser tedavisinin yüzde elli oranında daha tesirli olduğunu gösteriyor. Lakin şunu da unutmamak gerekiyor; kanserden korunmak ya da kanser tedavisi esnasında sıhhatimize dikkat etmek ismine şekeri hayatımızdan büsbütün çıkarmak tahlil değil.
Bu noktada şekeri olabildiğince doğal yollardan almak en doğrusu. Taze ve kuru meyveler, kuru yemişler, hurma, bal kabağı ve bal günahsız şeker alternatifleri olabilir. Yapacağımız tatlılarda da şeker yerine bal ve gibisi doğal şurupları ya da kuru meyveleri kullanmak da çok daha iyi olacaktır.
Kanser ve gerilim ortasında bir irtibat var mı? Ağır gerilim kansere sebep olur mu?
Tıbbı Onkoloji Derneği’nden Dr. Nilüfer Avcı “Kortizol ve adrenalin gerilim hormonları olarak da bilinir. Bu hormonlar ile gerilim periyodunda vücut savunulur. Vücut direnç devri olarak isimlendirilen bu devirde gerilim ile başa çıkamaz ise tükenme periyoduna girer. Gerilimle çaba etmek için tercih edilen ziyanlı davranışlar (sigara, alkol, diyette değişiklik vb.) hastalık sürecine katkıda bulunur. Kanser ve iş gerilimi ortasında net bir münasebet gösterilemese de gerilimin oluşturduğu olumsuz tesirler ile kanserin yayılması ortasında kuvvetli bir bağ olabileceği düşünülmektedir” diyor.
Dr. Avcı’ya nazaran göre gerilim; kanser hücrelerinde DNA tamirini değiştirerek kanser hücrelerinin yayılmasını hızlandırıyor. Kanser hücrelerinin beslenmesini sağlayacak damar yapısını artırıyor. Bağışıklık sistemindeki savunma hücrelerini de azaltıyor.
Kanser bulaşıcı mıdır?
Kanser beşerden beşere bulaşan bir hastalık değildir. Buna neden olabilecek tek durum, kanserli bir organın yahut dokunun naklidir. Lakin bu risk de her şeye karşın hayli düşüktür.
Cep telefonları kansere neden olur mu?
Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Dr.Öğr. Üyesi Tayfun Hancılar bu bahiste şunları söylüyor: “Yüksek doz iyonlaştırıcı radyasyon, bedene değdiğinde DNA hasarı yaparak kansere yol açabiliyor. Gamma, X ışınları ve mor ötesi yani ultraviyole ışınlar bu özelliktedir, yani tehlikeli radyasyon içermektedirler. Bu özellik, radyoterapi ve radyolojide kullanılan birtakım aygıtlarda var.
Cep telefonu, mikrodalga radyo televizyon ise iyonize olmayan güç taşıyorlar. Bu tıp aygıtların kanser oluşturduğuna dair elimizde ispat yok. Mikro dalga ve cep telefonlarının değdikleri dokuda, ısıyı arttırdığı biliniyor lakin ziyanlı olduğuna dair bulgu yoktur.”
Kanseri yalnızca akıllı ilaç tedavisiyle yenmek mümkün mü?
Kanserli hücreleri öldürürken sağlıklı hücrelere tesir etmeyen akıllı ilaçlar artık çabucak her kanser çeşidinde kullanılıyor. Kemoterapiye göre yan tesirleri yok denecek kadar az olan bu ilaçlar, gelecekte daha da geliştirilerek çok daha faal bir formda kullanılabilecek.
Birinci akıllı ilacın 2001 yılında kullanılmaya başlandığını belirten Hematoloji Uzmanı Doç.Dr. Ömür Gökmen Sevindik “Her akıllı ilaç her kanserde uygulanamaz. Zira akıllı ilaçların her hastalık için farklı geliştirilmesi gerekiyor. Öte yandan hangi prosedürün kullanılacağına doktor karar vermeli zira bu tedaviler gerçek noktada uygulanmalı.
Her ne kadar akıllı ilaç da olsa tümörde çok akıllı ve bazen bu akıllı ilaçlara karşı direnç kelam konusu olabiliyor. Yani akıllı ilaç eşittir yüzde yüz muvaffakiyet demek değil. Bu nedenle her hastalıkta, aşikâr bir algoritma içerisinde hem birden fazla akıllı ilacı kullanabilirsiniz hem akıllı ilaçları kemoterapi yahut radyoterapiyle birleştirebilirsiniz” diyor.
Kanserden korunmak için neler yapmalıyız, hayatımızda neleri değiştirmeliyiz?
Sigarayı bırakın, sigara içilen ortamlarda durmayın. Güneş altında fazla durmayın, güneş yanıklarını önlemeye çalışmak için önlemler alın. İşlenmiş tüm besinlerden uzak durarak meyve ve zerzevattan güçlü beslenin. Fazla kilolarınızdan kurtulun.
Alkol tüketimini minimuma indirin. Hayatınızdan sporu ala eksik etmeyin. Genetik riskler taşıyorsanız denetimlerinizi aksatmayın. Sizi kanserden koruyacak Hepatit B ve HPV aşılarınızı olun. Geriliminizi yönetmeyi öğrenerek psikolojinizi sağlam tutmaya çalışın.
Milliyet