1-Koronavirüsü ayakta fark etmeden geçirirken aşı olursam hastalığım daha mı ağır geçer?
Sinovac aşısı aslında bildiğimiz teknolojiyle üretilen bir aşı (inaktif aşı) olduğu için geçmiş bilgilerimizden yararlanarak şunu söyleyebiliriz: Faal Kovid-19 hastalığına sahip kişi hastalığı belirtisiz atlatıyorsa aşı olmasının hastalığın hafif geçirilmesine katkısı olabilir. Bunu dışında aşının bireye rastgele bir makûs tesiri olacağını beklemiyoruz.
2-Koronavirüs enfeksiyonu geçirdikten sonra aşı olmak için ne kadar mühlet beklemesi gerekir?
Koronavirüs geçiren şahısların yüzde 5-10’unda hiç antikor oluşmuyor. Burada natürel ki antikorun niteliği ve hücresel bağışıklık cevabı üzere diğer ayrıntılar da var lakin bunların bir kısmı hakkında şimdi bilgilerimiz tam değil. Lakin şu ana kadarki tecrübelerimize nazaran antikor oluşturmayan bireyler, hastalığın çabucak gerisinden aşılanabilir. Antikorların kalıcılığı konusunda ortalama 6 aya kadar bir beklenti kelam konusu lakin pek çok uygulamada gözlemlediğim kadarıyla antikorların bedende kalma mühleti ortalama 3 ay civarında oluyor. Hastalığı atlatan şahısların şayet antikor oluşturup oluşturmadığına baktırma talihleri yoksa kabaca 3 ay sonra aşılanmalarının uygun olacağı niyetindeyim. Şartlar antikor baktırmak için uygunsa aralıklarla antikor denetimi yaptırılması yararlı olacaktır.
3-Aşı olduktan sonra nelere dikkat etmek gerekiyor?
Mümkün olduğu kadar günlük ömür değişiklikleri yapmamak, bağışıklık sistemi sağlam tutacak davranış modellerini sürdürmek en doğrusu. Uykumuza dikkat edelim, istikrarlı beslenelim, bu devirde protein eksiği olmasın. Antikorun gelişme müddeti olağanda 7-10 günden itibaren başlar lakin bu hastalıkta 3 hafta üzere bir müddete tekabül ediyor. Bu nedenle her vakit dikkat edilmesi gereken paklık, maske ve ara kurallarına aşı periyodunda biraz daha titizlikle uymak gerekiyor.
4-Aşının yan tesirleri var mı? Hangi yan tesirler görülürse hastaneye gidilmeli?
İnaktif aşılar bilhassa yan tesir profili açısından en inançlı aşılardır diyebiliriz. Bu manada baktığımızda aşıdan yan tesir nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. Grip aşısı yumurta proteininde üretildiği için herkesin aklında ‘Yumurta alerjisi olanlar Kovid-19 aşısı olabilir mi’ sorusu var. Lakin Sinovac aşısı yumurtadan üretilmiyor. Hasebiyle bunun yumurta alerjisiyle bir ilgisi yok. Bildiğimiz kadarıyla inaktif aşılarda bilhassa ‘alerji riski’ diye bildirebileceğimiz bir durum yok lakin bilhassa hastalığı geçirmiş şahıslarda yani antikoru müspet olanlarda (çünkü çalışmalar bunları kapsamadı) nasıl davranacağını bilmiyoruz. Bu yüzden bütün aşılarda olduğu üzere bireylerin aşılar uygulandıktan sonra 30 dakika müddet ile müşahedede olması gerekiyor.
Çok yüksek oranda yan tesir olmasını beklemiyoruz. İnaktif aşılar yan tesirleri açısından epey muteberdir. Münasebetiyle yalnızca şu biçimde bir tedbir olabilir: Şu anda birinci doz aşılar yapılıyor, bu sırada alerjik bir tepki gelişen kimse olursa ikinci dozu yaptırmaması önerilebilir. Aşının içinde çok düşük ölçüde alüminyum vardır. Alüminyum, çok fazla alerji riski yüksek olan bir casus değildir. Münasebetiyle bu manada yalnızca lokal tepkiler beklenebilir. Her aşıda olabilen, aşının yapıldığı yerde ağrı, ısı artışı, şişlik, bazen halsizlik, baş ağrısı, ateş üzere yan tesirler de Faz 3 çalışmalarında bildirilen belirtiler ortasındadır. Çoklukla bu belirtiler kısa periyodik olarak gelişir ve geçer. Hastaneye gitmeyi gerektirecek kadar şiddetli yan tesirler değillerdir.
5-Kimler aşı olmalı, kimler aşı olmamalı?
İnaktif aşılar hamile ve ‘immün suprese’ (bağışıklığı baskılanmış) dediğimiz kanserli, kemoterapi alan hastalar yahut HIV müspet olanlar da dahil herkeste inançla uygulanabilir aşı kategorisindedir. Lakin inaktif koronavirüs aşısı için yapılan çalışmalarda bu kümeler yer almadı. Risk kümelerinden bilhassa sıhhat çalışanları ve 65 yaş üzeri kronik hastalığı olanlar için aşı olmayı öneririz. Risk kümeleri ile birlikte yaşayan/ bakım verenlerin de aşılanması influenza üzere teneffüs yolu ile bulaşan başka enfeksiyonlar için aşılanmada ön sırada önerilen kümelerdir. Fakat şu anda aşı olmanın bulaştırıcılığı engelleyip engellemediğini bilmiyoruz; bu nedenle bu kümesi çabucak dâhil edemeyiz. Tekrar de birinci planda kesinlikle aşılanması gerekenler şahıslardır.
Hamileler ve emziren anneler için aşı konusu şu anda için bir soru işareti zira çalışmada yer almıyor. Sıhhat Bakanlığı’nın bizlere gönderdiği uygulama talimatında ‘Bu şahıslar için risk yarar-zarar tahliline nazaran karar verilmelidir’ diyor. Bu bireyler şayet sıhhat çalışanıysa ve çalışmaları gerekiyorsa ben ‘Aşılanabilirler’ kanısındayım. Lakin riski olmayan, toplumda yaşayan ve çalışmayan bir hamilenin aşı olmasındansa izolasyon kurallarına dikkat etmesi, toplumsal ara, maske ve el hijyeni uygulamalarını dikkatle uygulaması çok daha inançlı olacaktır.
6-Kovid-19 aşısı olan bir kişinin virüs bulaştırma ihtimali var mı? Teneffüs yoluyla olmasa da temas yoluyla bu türlü bir risk oluşturur mu?
Aslında Kovid-19 aşısı olan kişinin virüsü bulaştırması beklediğimiz bir durum değil. Olağanda koronavirüs bildiğimiz üzere teneffüs yoluyla bulaşıyor. Üst teneffüs yolundan alınıyor ve alt sonum yoluna ulaşıyor. Halbuki biz aşıyı hem inaktive aşı olarak hem de virüsün olağan bedene girdiği yol dışında diğer bir yerden (koldan) uyguluyoruz. Hasebiyle, bu türlü bir durum olması beklenmiyor. Söylediğimiz grip gibisi yan tesirler de tahminen o inaktive virüse tepki sonucunda gelişen durumlar lakin çok yaygın görülmediğini biliyoruz. Bulaştıracak bir yer yok.
Bir öteki tabirle aşıyla koronavirüsü biz teneffüs yolundan almıyoruz k teneffüs yolundan geri dışarıya çıkaralım. Hasebiyle giriş yolu farklı olduğu için virüsü bedenimizin dışına çıkartıp da bulaştırabileceğimiz bir çıkış yolu yok. Bu yüzden de kastan enjeksiyonla verilen virüsün teneffüs yolundan gelip de elimize, burnumuza bulaşma mümkünlüğü kelam konusu değil. O yüzden aşı yapılan kişinin etrafına temas yoluyla da virüsü bulaştırma mümkünlüğü yok.
7-Aşı olduktan sonra tekrar de koronavirüse yakalanabilir miyiz?
Aşı olduktan sonra Kovid-19 olmayacağımızın garantisi yok. Koronavirüse yakalanabiliriz. Şayet koronavirüse yakalanırsak o vakit etrafımıza bulaştırmamız kelam konusu olabilir. Başta da söylediğim üzere aşı enfeksiyonun ağır geçirilmesine karşı çok daha yüksek oranda kollayıcı oluyor. Olağan ki hastalığın geçirilmesine karşı koruyuculuğunu da bekliyoruz ve istiyoruz. Lakin yüzde 100 değil bu oran. Hiçbir aşı için yüzde 100 müdafaa kelam konusu değildir.
8-Grip aşısı olan kişinin Kovid-19 aşısı olmak için ne kadar müddet beklemesi gerekir? Zatürre aşısı olan Kovid-19 aşısı da olabilir mi? Ortadan ne kadar mühlet geçmeli?
Aslına bakarsanız bunların hepsi inaktif aşı gurubunda münasebetiyle standart bilgilere nazaran ortalarında müddet bırakmaya gerek yok. Lakin bu yeni bir aşı olduğu için grip ve zatürre üzere inaktif aşılarla ortada 15 gün bırakılması öneriliyor. Şayet kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği üzere canlı aşılar yaptırıldı ise bu durumda da aşılar ortasında 1 ay müddet bırakılması öneriliyor.
9-Gripken ya da enfeksiyonel bir hastalık geçirirken aşı olunabilir mi?
Akut ateşli hastalık sırasında hiçbir vakit aşı yapmak istemeyiz. Bu gerçek bir uygulama olmaz. Kovid-19 aşısı için de akut ateşli hastalık geçirildikten sonra aşı yapılmalı ki immün karşılık iyi olsun.
10-Metal alerjisi olanlar aşı olmamalı mı?
Çeşitli metallerle ciltte oluşan tepkilerinin “metal alerjisi” olarak tanımlandığını düşünüyorum. Lakin bu aşının kontrendikasyonları (olumsuz durumlara yol açabilecek yan etkileri) ortasında metal alerjisi üzere bir tanımlama yer almıyor.
11-Aşı olunan gün banyo yapılmamalı teklifine uymak hakikat mu?
Aşıdan sonra duş alınmaması, şahısların mantık yolu ile oluşturdukları bir tedbir olsa gerek. Aşı sonrasında çok sıcak duş almak, yalnızca lokal tepki riskini artırabilir. Lakin bunun dışında, “Herhangi bir aşı sonrası duş alınmaz” diye bilimsel bir bilgi yok. Zira aşı uygulaması sonrasında cilt açıklığı süratle kapanıyor, buradan bedene mikrop girmesini beklemiyoruz.
12-Korona aşısı ne kadar mühlet hami? Aşı yapıldıktan sonra bedenimizde neler oluyor? Kaç gün sonra antikor gelişmeye başlar?
Korona aşısı için bağışıklığın ne kadar süreceği sorusunun karşılığını bilmiyoruz. Şu an şimdi izleme evresindeyiz. Aşıların faz 3 çalışmasına katılan bireyler uzun periyodik izlemde, ayrıyeten kitle aşılamaları sonrasında daha net sonuçlar elde edilecektir.
13-Sinovac aşısı Çin’de neden uygulanmıyor?
Aşıdan yan tesir nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. Sinovac aşısının dünyadaki kabulünü geciktiren en değerli faktör, faz 3 çalışma sonuçlarının tam olarak yayınlanmış hale gelmemiş olmasıdır. Bu manada toplumda ‘Sinovac aşısı Çin’de bile uygulanmıyor, biz neden uyguluyoruz?’ üzere sorular da sorulabiliyor. Zira Çin’de bizdeki üzere büyük bir salgın yok. Yani Çin, son periyotta ülke dışından gelenlerle birlikte 100’lü sayılarla söz edilecek olay sayılarına ulaştıysa bile bizim üzere ivedilikle salgını sonlandırmak üzere bir silah ihtiyacında değil.
Çin’de de şu an bilindiği kadarıyla üretilen ve çalışması devam eden 4 aşı var. Bunların 4’ü de inaktif aşı diyebiliriz. Bizim ülkemizde de bilindiği üzere 17 adet aşı çalışması sürüyor. Bu aşıların kimilerinin faz 1 ve faz 2 evreleri tamamlanmış durumda, faz 3 hazırlıkları ise yapılıyor. Bu manada ülkemizde de çeşitli kurumlar tarafından aşı üretimine hazırlık gerçekleştiriliyor. İlerleyen günlerde muhtemelen ülkemiz de çok kıymetli sayıda aşıya erişim bahtını sağlayabilecek.
14-Aşının içinde aylar yahut yıllar geçtikten sonra bedenimizi olumsuz etkileyecek bir unsur olabilir mi?
İnaktif aşılar için bunu söylemek hiç gerçek değil. Bu aşıdan başımıza gelecek bir berbat durum yok. Yeni bir aşı olması nedeniyle öngörülemeyen birtakım yan tesirler alışılmış ki çıkabilir. Dünyadaki her yeni bilimsel tedavi ve uygulama için tıpkı durum geçerli. Nihayet çıktı diye çok sevineceğimiz ilaçlar için de bu durum kelam konusu olabilir. Lakin salgının aciliyeti ortada. Yeniden de bu demek değil ki aşılar araştırma çalışmaları tamamlanmadan piyasaya çıkarıldı. Hayır, bütün çalışmalar yapıldı lakin yapılırken faz 1’in erken sonuçları elde edilirken faz 2’ye başlandı, daha sonra faz 2’nin erken çalışmaları elde edilirken faz 3’e başlandı. Yani olağanda aylara, hatta yıllara yayılan çalışma mühletleri birbirinin üzerine eklenerek; çok daha bir ağır halde, daha fazla işçi, daha fazla iş gücü ve daha fazla yatırım ortaya konarak daha süratli bir formda gerçekleştirildi. Münasebetiyle yaygın uygulamada da kimi beklemediğimiz sonuçlar çıkabilir. Lakin bunlar asla aşıdan vazgeçmek için neden değildir. Şu anda dünyada ve Türkiye’de hiçbir koronavirüs aşısının yan tesir sıklığı; Kovid-19 nedeni ile yaşanan vefat sayıları ile kıyaslanabilecek kadar yüksek değil. Münasebetiyle beşerler aşılanmamaları halinde koronavirüs enfeksiyonuna yakalandıkları vakit daha makus sonuçlarla karşılaşacaklardır.
Milliyet
