Ayasofya Camii 86 yıl aradan sonra 24 Temmuz cuma günü ibadete açılacak. İbadete açılacak olan Ayasofya Camii’ndeki hazırlıklar da büyük nispette tamamlandı.
Öte yandan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ayasofya Camii’ne giderek incelemelerde bulunduğu bildirildi.
DÜNDEN BUGÜNE AYASOFYA
Tarihte 3 sefer inşa edilen Ayasofya 15 asır ayakta kalmayı başardı.
Yunanların hakim olduğu (MÖ 660-MS 73) Byzantium kentinde, bugünkü Ayasofya’nun bulunduğu noktaya yapılan diyaneti yapı, Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından tahrip edildi.
Roma İmparatorluğu hakimiyetindeki kentte, I. Konstantin’in oğlu II. Konstantin tarafından 360 yılında tıpkı bölgeye inşa edilen yapı, Hagia Sophia (Kutsal Bilgelik) olarak isimlendirildi. 1. Ayasofya, Şark Roma İmparatoru Arkadios’un eşi Evdokia’nın Ayasofya önüne gümüş kaplamalı bir heykelinin dikilmesi üzerine çıkan ayaklanmada, yapılışından 44 yıl sonra büyük ölçüde yıkıldı.
Arkadios’un akabinde başa geçen İmparator II. Theodosios tarafından mimar Ruffinos’a tekrar yaptırılan Ayasofya, 10 Ekim 415’te ibadete açıldı. 2. Ayasofya, 532’ye kadar kentin en büyük kilisesi olarak varlığını devam ettirdi.
2. Ayasofya, I. Justinianus devrinde çıkan “Nika İsyanı” sırasında açılışından 117 yıl sonra 532’de yakılıp yıkıldı.
AYASOFYA 5 YILDA TEKRAR İNŞA EDİLDİ
Nika İsyanından 39 gün sonra I. Justinianus tarafından Ayasofya’nın inşasına yine başlandı.
Bugüne kadar gelen Ayasofya’nın 532 yılında başlayan inşası, 537 yılında tamamlandı.
Ayasofya’nın imalatını, devrin ünlü bilim kişileri fizikçi Miletli İsidoros ve Trallesli matematikçi Anthemius yönetti. İki baş mimar ile birlikte çalışan yüz mimar ve her mimarın buyruğunda yüz emekçi, binanın prodüksiyonunu 5 yıl 10 ay üzere kısa bir müddette tamamladı.
3. Ayasofya’nın prodüksiyonunda, ahşap materyal alanına güçlü, etraf kurallarına ve ateşe dayanıklı olduğu için tuğla kullanıldı.
I. Justinianus, yönetimindeki vali ve hükümdarlardan, bu büyük kilisenin yapılması için kendi memleketlerinde bulunan harabelerden en hoş gereçleri göndermelerini istedi.
İmparatorluğun her konumundan tapınak, hamam ve saraylardan sütun, korkuluk, çerçeve ve pencere parmaklıkları sökülüp İstanbul’a getirildi. Bu gereçler başta Kizikos’un (Aydıncık-Kapudağı Yarımadası) şark sahillerindeki Belkıs harabeleri, Aspendos, Efesos’ta (Ayasuluk-Selçuk) Artemis Mabedi, Suriye’nin Ba’albek nahiyesi olmak üzere Anadolu ve Suriye’nin gayri antik kent kalıntıları ve eski abidelerden temin edildi.
Binanın taban duvarlarını kaplayan beyaz mermerlerin Marmara Adası’ndan, yeşil somakilerin Eğriboz Adası’ndan, pembe mermerlerin Afyonkarahisar civarındaki Synada’dan, sarı mermerlerin Kuzey Afrika’dan, orta ve yan nefleri birbirinden ayıran dördü sağda, dördü solda bulunan yeşil siyah damarlı mermer sütunların Efes Diyana Mabedi’nden, yarım kubbe altında 8 büyük al porfir sütunun ise Mızır Heliopolis’ten getirildiği düşünülüyor.
Fil ayakları büyük kalker taşından yapılan, duvarları tuğla olan Ayasofya’nın inşasında İran şekli takip edildi.
Ayasofya’nın havada üzere duran geniş kubbesinin prodüksiyonunda çok hafif olduğu için Rodos toprağı tercih edildi. Bu topraktan kalıba dökülmüş tuğlalar, Rodos valisi tarafından hazırlatılıp kısa müddette gönderildi.
Ayasofya’nın kubbesi kadar iç süslemeleri de göz kamaştırıcıydı.
Ayasofya’nın açılış merasimi, İmparator I. Justinianus’un iştirakiyle 27 Aralık 537’de bir Noel günü yapıldı.
Kubbesi 20 yıl sonra yaşanan zelzeleden zarar gören Ayasofya’nın şark tarafı da 558 yılında çöktü. Miletoslu İsidoros tarafından onarılan kubbeye dışarıdan payandalarla desteklenen alçak bir kasnak eklendi, kubbe kırk pencereyle hafifletildi ve yüksekliği artırıldı.
4. Haçlı Seferi sırasında, İstanbul’un ele geçirilmesiyle Ayasofya da yağmalandı. Bu devirde Ayasofya, Roma Katolik Kilisesi’ne bağlı bir katedrale dönüştürüldü. 16 Mayıs 1204 ‘de Latin İmparatoru I. Baudouin imparatorluk tacını Ayasofya’da giydi.
Ayasofya 1261’de tekrar Bizanslıların denetimine geçtiğinde harap, virane ve yıkılmaya yüz tutmuş bir durumdaydı.
İmparator II. Andronikos, 1317’de finansmanını ölen eşi İrini’nin mirasından karşılayarak binanın kuzey ve şark kısımlarına 4 adet istinat duvarı ekletti.
Ayasofya, inşa edildikten sonra birinci yapıldığı haliyle bugüne kadar gelemedi, pek çok doğal afet, bakımsızlık, istila ve savaşlar sebebiyle tahribata uğradı, tekrar yapıldı.
FETHİN SEMBOLÜ OLDU
Osmanlı İmparatorluğu’nun 7. padişahı II. Mehmet’in 29 Mayıs 1453’te İstanbul’u fethiyle 916 yıl kilise olarak hizmet veren Ayasofya, camiye dönüştürüldü.
Fetihle birlikte “Fatih” unvanını alan Fatih Sultan Mehmet, fetihten sonraki birinci cuma olan 1 Haziran 1453’te cuma namazını Ayasofya’da kıldı.
Bizans’ın Ayasofya’ya verdiği bedel, Osmanlı periyodunda de devam etti. Osmanlı devrinde padişahlar Ayasofya’ya çok paha verdi, “Fethin Sembolü” olan Ayasofya’nın korunup yaşatılması için hiçbir fedakarlıktan kaçınmadı.
Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya’yı camiye çevirdikten sonra en değerli gelir kaynaklarını aktardığı Ayasofya Camisi Vakfı’nı kurdu.
Ayasofya’ya bir minber ve mihrap yaptıran Fatih Sultan Mehmet, ayrıyeten medrese, kütüphane ekletti. Ayasofya’nın birinci minaresi de Fatih Sultan Mehmet periyodunda yapıldı. Süratle inşa edilebilmesi gayesiyle bu minare tuğladan inşa edildi.
II. Beyazıt (1481-1512) camiye beyaz mermerden bir mihrap ve kuzeydoğu zaviyesine bir minare ekletti.
Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) fethettiği Macaristan’daki getirdiği iki kandili Ayasofya’ya armağan etti.
Ayasofya, II. Selim devrinde (1566-1574) yorgunluk ya da dayanıksızlık belirtileri gösterdiği için dünyanın birinci zelzele mühendislerinden biri sayılan Osmanlı başmimarı Mimar Sinan tarafından eklenen dış istinat yapılarıyla takviye edilerek, son nokta sağlamlaştırıldı.
Bu istinat yapılarıyla birlikte Sinan ayrıyeten kubbeyi taşıyan payeler ile yan duvarlar arasındaki boşlukları kemerler ile besleyerek kubbeyi iyice sağlamlaştırdı.
OSMANLI PERIYODUNDA EKLENEN BAŞKA YAPILAR
Ayasofya’nın içine Osmanlı devrinde eklenen öbür yapılar arasında mermerden minber, hünkar mahfiline açılan galeri, müezzin mahfili, vaaz kürsüsü bulunuyor.
III. Murat (1574-1595), Bergama’da bulunan Helenistik devirden kalma (MÖ IV. yüzyıl) Bektaşi taşından yapılma iki küpü, Ayasofya’nın ana salonuna yerleştirdi.
I. Ahmet (1603-1617) devrinde geniş çaplı tamir ve bakım çalışması yaptırıldı, mihraba besmele yazdırıldı.
IV. Murat (1623-1640) devrinde Ayasofya’nın içi hat levhalarla süslendi.
III. Ahmet (1703-1730) devrinde Ayasofya’nın hünkar mahfili yenilendi, cami ortasına büyük bir top kandil asıldı, yeniden umumî bir tamir ve bakım yapıldı.
I. Mahmut, 1739’da binanın restore edilmesini emretti ve bir kütüphane ile binanın yanına bir medrese, bir imarethane ve bir şadırvan ekletti.
III. Selim (1789-1807) Ayasofya’da bulunan halıların tamanını değiştirdi, Mehmet Esad Yesari hattı ile yazılmış ike levha astırdı.
II. Mahmut (1808-1839) periyodunda Ayasofya’da büyük çaplı tamir ve bakım çalışması yapıldı.
Ayasofya’nın Osmanlı periyodundaki en ünlü restorasyonlarından biri Sultan Abdülmecit’in buyruğuyla mimar Fossati kardeşler tarafından 1847-1849 yılları arasında gerçekleştirildi.
Kubbe, tonoz ve sütunları sağlamlaştırıldı ve binanın iç ve dış dekorasyonunu tekrar elden geçirildi. Üst kattaki galeri mozaiklerinin bir kısmı temizlendi, çok tahrip olanları ise sıvayla kaplandı ve altta kalan mozaik motifleri bu sıva üzerine resmedildi.
Işıklandırma sistemini sağlayan yağ lambası avizeleri yenilendi. Kazasker Mustafa İzzed Efendi’nin (1801–1877) ürünü olan, kıymetli isimlerin hat sanatıyla yazılı olduğu yuvarlak dev tablolar yenilenip sütunlara asıldı. Ayasofya’nın dışına yeni bir medrese ve muvakkithane inşa edildi. Minareler birebir boya getirildi.
Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve II. Abdülhamit (1876-1909) devirlerinde de Ayasofya’da kıymetli onarım faaliyetleri gerçekleştirildi.
AYASOFYA’NIN MÜZEYE DÖNÜŞÜMÜ
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması ve mahalline Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Ayasofya’nın tarihi de değişti.
Restorasyon çalışmaları nedeniyle 1930-1935 yılları arasında halka kapatılan Ayasofya’da, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün buyruğuyla bir seri çalışma yapıldı. Bu çalışmalar sırasında çeşitli restorasyonlar, kubbenin demir kuşak ile çevrilmesi ve mozaiklerin ortaya çıkarılıp temizlenmesi süreçleri gerçekleştirildi.
Bakanlar Heyeti’nin 24 Kasım 1934 tarih ve 7/1589 sayılı kararıyla Ayasofya, müzeye dönüştürüldü.
Ayasofya, 1985’te UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine girdi.
Açılışından İstanbul’un fethine kadar 915 yıl kilise, 1453’ten 1934’te alınan kararla müze oluncaya kadar cami olarak kullanılan, 86 yıldır da müze olarak hizmet veren Ayasofya, Türkiye’de yerli ve yabancı turistler tarafından en çok ziyaret edilen yapıların birinci sırasında konum alıyor.
Ayasofya’da müze olduktan sonra da çeşitli periyotlarda restorasyonlar yapıldı.
Milliyet