Bursa’nın Gemlik ilçesinde Türkiye’nin Arabası Teşebbüs Grubunca (TOGG) fabrikasının suramı devam eden ve 2022 yılında üretime başlanması hedeflenen elektrikli yerli araba süreci, İhtilal’in hikayesini yine hatırlattı.
Şimdiki ismi Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii Anonim Şirketi (TÜRASAŞ) olan Eskişehir Demiryolu Fabrikalarında devrin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in talimatıyla 1961’de Türk mühendis ve emekçiler tarafından güç şartlarda 4 araba üretildi.
Gürsel tarafından “Devrim” ismi verilen bu araçlar, Ankara’ya götürüldü. Araçlardan biri, 29 Ekim 1961’de Cumhuriyet Bayramı merasimlerinde Gürsel’in test emeliyle kullandığı sırada akaryakıtı bitince durdu. Bunun akabinde trenle Ankara’dan Eskişehir’e getirilen İhtilal, bir mühlet fabrika içinde kullanıldı.
Yeni müze çalışmaları
Yıllarca TÜRASAŞ tesislerinde hazırlanan camekanlı kısımda sergilenen Devrim’e ziyaretçi ilgisinin artması, müze oluşturulmasına vesile oldu. TÜRASAŞ’ta arabanın üretildiği imalathane ve depolarda araştırma yapılınca İhtilal’in imali sırasında kullanılan çeşitli modüller ve gereçler de bulundu.
Bu malzemelerle zenginleştirilen müze, ziyaretçilerin ağır ilgisi göz önüne alınarak TÜRASAŞ tesislerinin farklı bir bölgesinde kuruldu.
Kapsamlı olarak 5 Eylül 2017’de başlatılan bakımının tamamlanmasının akabinde 3 Mart 2018’de ziyarete açılan “Devrim Arabası Müzesi”nde sergilenen 0002 şasi ve 0002 motor numaralı İhtilal, lastikleri ile ön ve art camı dışında büsbütün yerli olarak kısa bir müddette üretildi.
Uzun ve kısa farları ayakla açılıp kapanan, kontak anahtarı ve manuel olarak da çalıştırılabilen İhtilal, bu özellikleriyle de dikkati çekiyor. 1250 kilogram tartısında ve saatte azamî 140 kilometre sürat göstergesine sahip Devrim’e güvenlik gerekçesiyle akaryakıt konulmuyor, aküsü sökülü halde bulunuyor.
Aracın üretiminde kullanılan kaynak motoru, matkap ve torna tezgahları, üretim etaplarının çekildiği fotoğraf makinesi, kumpas, pergel, cetvel, çizim masası, kireç taşından maketi, yedek kesimler, Sivas’ta demir yollarında dökülmüş orjinal motor bloku ve çalışmaların görsellerine de yer veriliyor.
Yaklaşık 200 Türk mühendis ve emekçisinin emeğiyle “Siyah”, “Beyaz”, “Mavi Boncuk” ve “Gecekondu” isimleri verilerek 4 adet üretilen ve daha sonra ismi “Devrim” konulan aracın tarihe “Türkiye’nin birinci yerli otomobili” olarak geçmesi de ziyaretçilerin ilgisini artırıyor. Bilhassa TOGG’un yerli araba üretimi çalışmaları münasebetiyle daha fazla ilgi gören “Devrim”, yeni müzesinin açılmasının üzerinden geçen 2,5 yılı aşkın müddette yaklaşık 320 bin kişi tarafından ziyaret edildi.
TOGG, İhtilal’in yarım kalan kıssasını tamamlayacak
Müzenin kurulmasında misyon alan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (ESOGÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmından emekli öğretim üyesi Dr. Cezmi Karasu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, İhtilal arabasının 59 yıl evvel 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı için hazırlanan hoş bir öykü olduğunu söyledi. Projenin birinci etabı olan prototipin yapılmasının muvaffakiyetle tamamlandığını, Eskişehir’deki fabrikada hiçbir işin yarım kalmadığını belirten Karasu, “Dönemin kuralları prestijiyle bir araba fabrikasının üretimi için uygun yer ve sermaye bulunamadığı için seri üretime geçilemedi. Güçlü bir yabancı ithalatçı ve daha sonra da yerli ortaklarla imalata geçen bir araba lobisi vardı. Bu lobi prototipin yapılması evresi ve sonrasında basının güçlü kalemleri kullanılarak anti üretim kampanyası yürüttü. Çok güçlü de bir kampanyaydı.” diye konuştu.
Karasu, arabanın fiyatının bile belirlendiğini, 30 bin liradan satışına karar verildiğini anlattı. Prototipin, 120 günlük mühlet olmasına karşın Eskişehir Demiryolu Fabrikalarında başka demir yolları fabrikalarından gelen mühendislerin de katkısıyla 90 günde tamamlandığını aktaran Karasu, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İnsanlarımız ekseriyetle iki arabanın varlığından haberdarlar; akaryakıtı bitmiş siyah araba ve bugün hala müzede sergilenmekte olan beyaz araba. Fakat 4 araba imal edildi. Bu arabalarla bir arada değişik araçlarda kullanılmak üzere değişik güçlerde 10 motor imal edildi.” Karasu, Türkiye’nin TOGG üretimiyle piyasaya girmesini harika heyecan verici bir durum olarak nitelendirdi. Devrim’de hayata geçirilemeyen fabrika inşasının çok değerli olduğunu tabir eden Karasu, “Devrim’in öyküsünün tamamlanıyor olması bakımından TOGG kıymetli bir proje.” dedi.
Milliyet