Doğu edebiyatının seçkin temsilcilerinden biri olan Cahız’ın “Buhela” isimli yapıtı ile Batı Edebiyatının seçkin simalarından olan Moliere’nin “Cimri” isimli klasik yapıtı trajikomik ve hicivsel bir uslüple varyemezliği anlatmaktadır. Cahız, kitabında bilhassa Merv yöresinin cimriliğinden uzun uzun bahseder ve “O kadar pinti ve tamahkar insanlardı ki, bu hususiyetleri hayvanlarına bile yansımıştı” der. Moliere ise yazdığı yapıtta parası çalınan bir varyemezi o denli bir tasvir ediyor ki; resmen içiniz dağlanarak o sahneyi yaşıyorsunuz. Yapıtta; Cleante’ın uşağı La Fleche, Harpagon’un parasının yerini bulur ve parayı alarak efendisi Cleante’e götürür. Parasının çalındığına inanan Harpagon veryansın ederek bağırmaya başlar. Yetişin! Hırsız var! Yakalayın! Adam öldürüyorlar! Cankurtaran yok mu? Hak, adalet nerede? Vurdular! Canımı aldılar! Gırtlağımı kestiler! Paramı çaldılar, Kim aldı, kim? Ne oldu? Nerede? Nereye saklandı? Ne yapayım? Nasıl bulayım? Nereye koşayım? Nereye koşmayayım? Şurada mı sanki? Burada mı yoksa? Kim o? Dur! Yakaladım. Ver paralarımı haydut! Eyvah! Benmişim yakaladığım. Neredeyim, bilmiyorum ki! Ben kimim? Oldu bana olanlar! Param! Zavallı paracığım! Canım, sevgilim benim! Aldılar elimden seni! Sen olmayınca ben neye sığınırım artık, neyle avunur, neyle sevinirim? Her şey bitti benim için; dünyada yapacak işim kalmadı. Sensiz ne yaparım, nasıl yaşarım? Olacak şey mi? Bana bunu nasıl yaparlar! Dayanamam bu acıya, ölüyorum; öldüm, hatta öldüm de gömdüler beni! Haydi, gelsin bütün jandarmalar, polisler, tüfekler, yargıçlar, mahkemeler, azaplar, darağaçları, cellatlar! Astıracağım, bütün dünyayı astıracağım. Tekrar de paramı bulamazsam kendi kendimi asacağım! Yukardaki satırlar biraz abartılmış olsa da bir varyemezin para kaybetme sonrasında çektiği inanılmaz acıyı tanım etmektedir.
‘’Varyemez Amca Sendromu’’ Kişiyi ve Yakın Etrafını Sıkıntı Durumda Bırakır
Varyemezlik, kişinin çok gelişmiş maddesel gücüne karşın düşük toplumsal standartlarda yaşaması ve hayatını bu türlü yansıtmasıdır. Etrafındaki, insanlara duyarsız ve ilgisizdir. Onu tek heyecanlandıran şey paradır. Para yararı, tüm ilgilerinde hayatının merkezinde rol alır.
Varyemez insanların büyük bir çoğunluğu, çocukluk periyotlarında maddi düşünceler yaşamış ve hayatlarının bir kısmı yoksullukla geçmiştir. Lakin tekrar de çocukluk devrinde yoksulluk yaşamayıp da ilerleyen yaşlarda varmeymezliğe dönüşen şahıslar de vardır. Natürel ki, varyemezliğin art planında, şahısların yaşadıkları ülke koşullarının ileriye dönük itimat verici ya da vermeyici tavırları da değerlidir.
‘’Onlardan bir lira çıkması demek, iflas etmeleri ile eş anlamlıdır’’
Bu şahısların harcamakla bitmeyecek bir servetleri olmasına karşın, para kazanmadıkları günü ziyanda sayarlar. Onlardan bir lira çıkması demek, iflas etmeleri ile eş manalıdır. Asla rastgele bir toplumsal yardım oluşumuna iştirakleri olmaz, olsa da çok hudutlu o da etrafındaki baskıları azaltmak için olur. Asla bir diğerine borç vermezler. Kefil olmazlar. Onlara nazaran sadaka isteyenler fakirlik numarası yapan varlıklı şahıslardır.
Bulundukları ortamlarda kendisinden para isteneceği korkusu ile işlerin çok makus gittiğinden, ziyanlardan, ziyanlardan bahsedilir daima. Neredeyse çıkarıp 10 lira da sizin vermek isteyeceğiniz gelir, o kadar fakir-fukara edebiyatı yaparlar. En büyük memnunlukları, bankalardaki ya da özel kasalardaki paralarını ve başka maddi birikimlerini düşünmektir. Lakin daima bu paralara yenileri eklenmelidir yoksa kendilerini tekrar mutsuz hissederler.
Aslında varyemezler, varlık içinde yokluk yaşayan insanlardır. Ekonomik güçleri ile orantılı bir ömür sürmezler. Olabildiğince kolay yaşamaya çalışmaları, mütevaziliklerinden değil para harcama kaygılarındandır. Şayet varyemez kişi devlet idaresinde tesirli bir mevkide ise, eli asla cebine gitmez. Varyemez bireyler rüşvet ve kurul üzere mali akçeli işlere son derece müsaittirler. Yolsuzluklarını kendi vicdanlarında aklayacak bir sürü sebep bulabilirler. Fakat varyemezi en çok rahatsız eden ögelerden biri de kendilerinden öbür bireylerin de para kazanmasıdır. Onlar yalnızca kendileri kazansın isterler. Ya da oburlarının karları kendisininkinin yanında çok kıymetsiz olmalıdır. Öteki türlü de mutsuz olurlar. Fakat en tehlikeli varyemezler yönetici vasfında olanlardır. Zira bulundukları kurumu imkanları el verdiğince sömürmeye çalışırlar ve bu hususta hudut tanımazlar.
Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu ile Varyemezlik Bağlantısı
Varyemezlik, obsesif kompulsif kişilik bozukluğunun (OKKB) bir sonucu ise kişi kendisini, dostlarından ve hoşça vakit geçirebileceği etkinliklerden uzak bırakacak derecede para kazanmaya adayabilir. Birebir halde para harcamaya karşı da önemli bir hasislik geliştirirler. Bu şahıslar asla diğer birine ikramda bulunmaz, çay bile ısmarlamazlar. Takıntılı bir halde para kazanmaya odaklanmışlardır. Hobilerle uğraşmak, tatil yapmak üzere zevk alınabilecek aktiflikleri bir öbür vakitte yapmaya karar verdiklerinden, nizamları daima para kazanmak üzerine heyetidir. Tatile zorlandıklarında ise zevk alamaz ve beraberindekilere de huzur vermezler. Tatilde bile iş yapmaya çalışırlar ya da tatili çok programlı ve yakınları için katlanılamaz hale getirirler. Kendisi, ailesi ve etrafı için özel bir mana ve pahası olmasa bile eskiyip, yıpranmış ya da bedeli olmayan şeyleri atamaz, elden çıkaramaz. Bu nedenle OKKB’li bir varyemezi 20 yıllık bir gömleği ya da 30 yıllık bir kazağı giyerken görebiliriz. Ayakkabısını her yeri aşılana kadar, tamir ettire ettire kullanmasına şahit olabilirsiniz.
Lakin burada kıymetli bir konu var; obsesif kişilikli varyemezler, para kazanmak için yasal yolları kullanırlar. Kanunlara karşı gelmezler, diğerlerini dolandırmazlar. Münasebetiyle OKKB yaşayan kişi, kültürel ve dindarlıkla açıklanamayacak bir biçimde ahlak, doğruluk, dürüstlük, manevi kıymetler, sadakat, erdem, prensip üzere bahislerde vicdanının sesini çok derecede dinler ve gerekli müsamaha, anlayış ve esnekliği gösteremez. Ancak yeniden de yaptığı işi bitirmesini güçleştirebilecek ve mahzur oluşturabilecek çok bir mükemmeliyetçilik içinde olabilirler.
Sonuç itibariyle nasıl ki israf ve savurganlık toplumsal dinamikleri ve ulusal ekonomiyi tehdit eden bir öge ise varyemezlik de birebir formda şahıslar ortası alakaları, ferdî misyonları sekteye uğratan değerli toplumsal bir meseledir. İfrat ve tefrite girmeden, orta yollu ve itidalli davranmak en güzelidir. Hem ayaklarımızı yorganımıza nazaran uzatarak tasarruftan yana olmalıyız hem de muhtaçlık sahiplerini, fakirleri gözetecek cömertlik davranışlarını gösterebilmeliyiz.
Milliyet
